Nadciśnienie tętnicze zabija po cichu. Niezauważone prowadzi nie tylko do chorób serca, ale też nerek i mózgu. Opłakanym skutkom nadciśnienia tętniczego może zapobiec już jeden pomiar. Czy jesteś wśród 10 milionów Polaków [1] mierzących się z wysokim ciśnieniem tętniczym? Jak szkodzi nam nadciśnienie tętnicze i jak nie dać się mu pokonać?
O czym mówi ciśnienie tętnicze?
Krew nieustannie krąży po naszym organizmie dzięki mozolnej pracy serca, które wtłacza krew do naczyń. To właśnie siłę z jaką płynąca krew działa na ściany tętnic określa ciśnienie tętnicze. Składają się na nie dwie, dobrze znane nam z ekranów ciśnieniomierzy wartości [2]:
- ciśnienie skurczowe, czyli „górne” – mierzone w trakcie skurczu serca oraz
- ciśnienie rozkurczowe, czyli „dolne” – mierzone w trakcie rozkurczu, kiedy serce odpoczywa.
Kiedy ciśnienie tętnicze jest zbyt wysokie?
Średnie ciśnienie tętnicze mierzone w domu nie powinno przekraczać 135/85 mmHg. Z kolei w gabinecie lekarskim nadciśnienie tętnicze rozpoznaje się od wartości 140/90 mmHg. Uwagę zwraca jednak już ciśnienie „wysokie prawidłowe”, czyli powyżej 130/85 mmHg. Najprościej mówiąc, za docelowe przyjmuje się wartości poniżej [3]:
- 130/80 mmHg u osób do 65. roku życia,
- 140/80 mmHg u osób po 65. roku życia,
- 150/80 mmHg u osób po 80. roku życia.
Skąd bierze się nadciśnienie tętnicze?
W ponad 90% przypadków nadciśnienie tętnicze ma charakter pierwotny, czyli wynika zarówno z predyspozycji genetycznych, jak i z wielu czynników środowiskowych, które zaburzają funkcjonowanie organizmu. Do rozwoju nadciśnienia tętniczego przyczynia się zbyt duże spożycie soli, mała aktywność fizyczna, otyłość czy stres. Czasem jednak nadciśnienie tętnicze ma charakter wtórny, czyli wynika z konkretnej przyczyny. U podłoża nadciśnienia wtórnego mogą leżeć choroby nerek, zaburzenia hormonalne, czy też używki [4].
Jakie są objawy nadciśnienia tętniczego?
Podstępność nadciśnienia tętniczego polega na tym, że najczęściej przebiega zupełnie bezobjawowo. Może jednak wywołać męczliwość, bóle głowy czy zaburzenia snu [4]. Co ciekawe, nadciśnienie tętnicze niejednokrotnie wiąże się z zaburzeniami erekcji u mężczyzn i dysfunkcjami seksualnymi u kobiet [5]. Nawet nieoczywiste objawy powinny nas więc zachęcić do zmierzenia ciśnienia tętniczego. Wczesne rozpoznanie pozwala bowiem zapobiec powikłaniom nadciśnienia tętniczego, których objawy mogą być znacznie poważniejsze.
Dlaczego nadciśnienie tętnicze jest groźne?
Kiedy ciśnienie tętnicze jest zbyt wysokie, serce musi włożyć więcej wysiłku w pompowanie krwi do naczyń. Zmęczony mięsień sercowy powiększa się, co wbrew pozorom wcale nam nie służy, a wręcz przeciwnie – zwiększa ryzyko zawału i niewydolności serca, a nawet zatrzymania krążenia [6]. Jednocześnie tętnice nie wytrzymują wysokiego ciśnienia, które niszczy ich gładkie ściany. W miejscach uszkodzeń rozpoczyna się proces zapalny i odkłada cholesterol tworzący blaszkę miażdżycową. Ta z kolei może zatrzymać przepływ krwi i doprowadzić do zawału serca czy udaru mózgu [7].
Czytaj także: Wysoki cholesterol i co dalej, czyli kilka słów o statynach.
Nadciśnienie tętnicze predysponuje nie tylko do chorób o podłożu miażdżycowym. Wielowarstwowe, elastyczne ściany tętnic słabną pod wpływem wysokiego ciśnienia. W konsekwencji może dojść do rozwarstwienia ściany naczynia, czyli pojawienia się tętniaka, którego pęknięcie grozi nierzadko poważnym krwawieniem. Ze względu na zaburzenia przepływu krwi nadciśnienie tętnicze uszkadza również nerki, czyli kluczowy organ oczyszczający krew ze szkodliwych składników. Nie oszczędza też siatkówki oka, przez co może być przyczyną pogorszenia wzroku [4].
Jak i kiedy mierzyć ciśnienie tętnicze?
Podstawą rozpoznania nadciśnienia tętniczego jest oczywiście pomiar ciśnienia tętniczego. Świetną okazją do jego wykonania jest wizyta u lekarza. Czasem jednak pod wpływem „białego fartucha” ciśnienie tętnicze może być zawyżone, dlatego dobrze wykonywać pomiary również samodzielnie. Nawet jeden, okazjonalny pomiar ciśnienia tętniczego może dostarczyć wielu informacji o naszym stanie zdrowia. Jeśli pierwszy pomiar wykazał podwyższone ciśnienie tętnicze, warto go powtórzyć po kilku dniach. Kiedy już stwierdzono u nas wysokie ciśnienie tętnicze lub wdrożono terapię, po ciśnieniomierz sięgnijmy przede wszystkim w tygodniu poprzedzającym wizytę u lekarza. Wówczas przez 6-7 kolejnych dni (co najmniej 3 dni) wykonajmy dwa pomiary rano, przed śniadaniem i zażyciem leków, jak i dwa pomiary wieczorem, przed kolacją. Aby pomiary były jak najbardziej wiarygodne, wybierając domowy ciśnieniomierz, najlepiej postawić na automatyczny aparat z mankietem naramiennym [8].
Mierzenie ciśnienia tętniczego nie musi być stresującym obowiązkiem. Może wręcz być pretekstem do chwili wytchnienia. Eksperci zalecają bowiem, aby pięć minut przed pomiarem spędzić w wygodnej pozycji siedzącej, dając sobie czas na wyciszenie. Wcześniej przygotujmy notes, aby zapisać odczytane wartości wraz z datą i godziną. Wykonując pomiar, rękę trzymajmy zgiętą w łokciu i podpartą na wysokości serca. Dajmy sobie czas, aby po wykonaniu pierwszego pomiaru odczekać około dwie minuty i go powtórzyć. Tak przeprowadzone pomiary ciśnienia tętniczego z pewnością przyczynią się do trafnej diagnozy i dopasowania terapii do naszych potrzeb. Dodatkowo, aby uzyskać jeszcze dokładniejsze pomiary, lekarz może nam zalecić holter ciśnieniowy, czyli dobowy, automatyczny pomiar ciśnienia tętniczego [8]. Mimo skomplikowanej nazwy, nie ma powodu, by obawiać się badania.
Mam za wysokie ciśnienie tętnicze – co teraz?
Diagnostyka nadciśnienia tętniczego wbrew pozorom nie kończy się na pomiarze ciśnienia tętniczego. W dalszej kolejności lekarz zaleci odpowiednie badania laboratoryjne i EKG, a czasem również dodatkowe badania, jak np. USG. Wszystko po to, aby skrupulatnie ocenić nasze ryzyko sercowo-naczyniowe, wykryć szkody spowodowane przez wysokie ciśnienie tętnicze, a także wykluczyć nadciśnienie wtórne [8]. Nawet przypadkowo zmierzone wysokie ciśnienie tętnicze powinno więc przykuć naszą uwagę i zachęcić do wizyty u lekarza.
Jak leczy się nadciśnienie tętnicze?
Leczenie nadciśnienia tętniczego i zapobieganie jego powikłaniom polega w pierwszej kolejności na zmianie stylu życia. Istotną rolę odgrywa aktywność fizyczna, tak więc zamiast samochodu warto wybrać spacer, a zamiast windy – schody. Co więcej, ograniczenie spożycia alkoholu i rzucenie palenia bez wątpienia korzystnie wpłyną na nasze ciśnienie tętnicze. W walce z nadciśnieniem tętniczym pomoże również zdrowa dieta oparta na warzywach i owocach bogatych w potas, a także produktach pełnoziarnistych i rybach. Szczególnie ważne jest ograniczenie spożycia soli. Warto więc unikać przetworzonej żywności, w której chowa się cała jej masa, a podczas przygotowywania potraw sięgnąć po aromatyczne przyprawy, które zastąpią sól [9]. O zdrowym stylu życia przeczytasz w kolejnych artykułach tej serii.
Zmiana stylu życia może jednak nie wystarczyć, jeśli mierzymy się ze znacznie podwyższonym ciśnieniem tętniczym, rozwinęły się powikłania nadciśnienia tętniczego lub inne choroby zwiększające nasze ryzyko sercowo-naczyniowe. Wówczas z pomocą przychodzi leczenie farmakologiczne, które jednak nie zwalnia nas ze zdrowego trybu życia. Leków obniżających ciśnienie tętniczego jest mnóstwo, a każdy został dobrze przebadany. Lekarz dobiera farmakoterapię indywidualnie, uwzględniając wszystkie aspekty naszego stanu zdrowia, dlatego nie warto sugerować się zasłyszanymi opiniami o skuteczności poszczególnych preparatów. W terapii nadciśnienia tętniczego kluczowa jest systematyczność, szczególnie, że pełen efekt działania farmaceutyków zauważymy dopiero po kilku tygodniach.
Wizyty kontrolne poprzedzone domowymi pomiarami ciśnienia tętniczego będą więc niezbędne do dobrania skutecznej kombinacji leków. Ewentualne działania niepożądane nie powinny nas skłaniać do samodzielnego modyfikowania, czy, co gorsza, przerywania leczenia. Wystarczy, że niepokojące objawy zgłosimy lekarzowi, a ten podejmie odpowiednie kroki. Co więcej, skuteczne obniżenie ciśnienia tętniczego nie oznacza końca terapii, która w przypadku nadciśnienia tętniczego jest długotrwała. Samodzielne odstawienie leków spowoduje ponowny wzrost ciśnienia tętniczego, możliwe, że nawet do wartości wyższych niż wyjściowe, dlatego wszelkie wątpliwości związane z leczeniem warto omówić z lekarzem [9].
Nadciśnienie tętnicze – niebagatelny problem
Wysokie ciśnienie tętnicze po cichu niszczy nasze serce i naczynia. Lekarz pyta więc o nasze ciśnienie tętnicze nie z zamiłowania do liczb, lecz z troski o nasze ryzyko sercowo-naczyniowe. Nie chodzi bowiem o to, aby cyfry wyświetlane na ekranie ciśnieniomierza mieściły się w abstrakcyjnych przedziałach, a o to, byśmy uniknęli groźnych powikłań nadciśnienia tętniczego. Od długiego i szczęśliwego życia może nas dzielić jeden pomiar. A Ty, kiedy ostatnio mierzyłaś/-eś swoje ciśnienie tętnicze?
Jakub M. Zimodro
[1] Narodowy Fundusz Zdrowia. NFZ o zdrowiu Nadciśnienie tętnicze. Online 2019. https://ezdrowie.gov.pl/portal/home/badania-i-dane/zdrowe-dane/raporty/nfz-o-zdrowiu-nadcisnienie-tetnicze. Dostęp: 03.05.2024.
[2] Brzozowski T. i wsp. Fizjologia człowieka Konturek. Wydanie 3. Edra Urban & Partner. 2019. ISBN: 9788366310094.
[3] Mancia G. i wsp. 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension: Endorsed by the International Society of Hypertension (ISH) and the European Renal Association (ERA). Journal of Hypertension. 2023; 41(12): 1874-2071.
[4] Gajewski P. i wsp. Interna Szczeklika 2023/24. Mały podręcznik. Medycyna Praktyczna. 2023. ISBN: 9788374307000.
[5] Lou I.X. i wsp. Relationship Between Hypertension, Antihypertensive Drugs and Sexual Dysfunction in Men and Women: A Literature Review. Vascular Health and Risk Management. 2023; 19: 691-705.
[6] Yildiz M. i wsp. Left ventricular hypertrophy and hypertension. Progress in Cardiovascular Diseases. 2020; 63(1): 10-21.
[7] Gallo G. i wsp. Endothelial Dysfunction in Hypertension: Current Concepts and Clinical Implications. Frontiers in Medicine (Lausanne). 2022: 8: 798958.
[8] Tykarski A. i wsp. Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym – 2019 rok. Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce. 2019; 5(1): 1-86.
[9] Balsam P. i wsp. Nadciśnienie tętnicze Wskazówki dla lekarza POZ. PZWL Wydawnictwo Lekarskie. 2022. ISBN: 9788301223816.