„Boreliozę skutecznie leczy się antybiotykami. Jednak ich zbyt częste podawanie nie jest kliniczne wskazane, stąd zrodziła się konieczność opracowania skutecznej szczepionki przeciwko boreliozie, chroniącej osoby z grup ryzyka, np. leśników. Prace nad stworzeniem szczepionki trwają, w tej chwili wkroczyły w III fazę badań klinicznych, czyli jest testowana na leśnikach, którzy zgłosili się na ochotnika” – mówi prof. dr hab. n. med. Joanna Zajkowska, specjalistka chorób zakaźnych z Kliniki Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku
Szczepionka przeciwko boreliozie: jak będzie działała?
Borelioza to najczęstsza choroba odkleszczowa w Polsce. Aż się prosi o szczepionkę przeciwko boreliozie.
Tak. W porównaniu do pozostałych chorób odkleszczowych, liczba zakażeń boreliozą jest najwyższa. Dziś dysponujemy już skutecznymi i bezpiecznymi lekami, które umożliwiają efektywne leczenie boreliozy. Wyzwaniem nadal pozostaje profilaktyka, czyli potrzebna jest szczepionka przeciwko boreliozie. Jesteśmy w stanie zidentyfikować grupy ryzyka, np. pewne zawody, których przedstawiciele są szczególnie narażeni na stałą ekspozycję na kleszcze, a więc zakażenie. Zbyt częsta antybiotykoterapia nie jest kliniczne wskazana, stąd zrodziła się konieczność opracowania skutecznej szczepionki przeciwko boreliozie. Prace nad jej stworzeniem trwają, w tej chwili wkroczyły w fazę III badań klinicznych. VLA15 to podjednostkowa szczepionka, która zawiera antygen powierzchniowy najczęściej występujących w Europie serotypów Borrelii. Dzięki swojemu mechanizmowi działania, szczepionka zapobiega transmisji krętków Borrelii z kleszcza do organizmu człowieka.
Szczepionka przeciwko boreliozie będzie jednodawkowa czy konieczne będą szczepienia przypominające?
Najprawdopodobniej konieczne będzie przyjmowanie dawek przypominających. Szczepionka przeciwko boreliozie będzie wymagała innego schematu szczepienia niż szczepionka przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu (KZM). Zalecenia dotyczące podawania dawek przypominających poznamy w 2025 roku, gdy zakończy się ostatnia faza badań klinicznych nad preparatem. Do ostatniej, III fazy badań klinicznych, uczestników rekrutowano spośród leśników, a więc jednej z grup zawodowych szczególnie narażonych na ukąszenie kleszcza.
Czytaj także: Kleszcze: gdzie najczęściej atakują? Odpowiedź cię zaskoczy!
Szczepionka przeciwko boreliozie: dla kogo?
Jakie grupy mogą odnieść korzyść z zaszczepienia się przeciwko boreliozie?
Opracowywana szczepionka przeznaczona będzie zwłaszcza dla osób, które z różnych powodów nie są w stanie skutecznie kontrolować tego, czy zostały ukąszone przez kleszcza. Szczepienie przeciwko boreliozie byłoby szczególnie wskazane dla osób narażonych na stałą ekspozycję na ukąszenia. To choćby przedstawiciele zawodów, których praca wymaga częstego przebywania na zewnątrz, szczególnie w lesie. Mam tu na myśli np. leśników lub funkcjonariuszy straży granicznej.
Czy to prawda, że gdy nawet „złapiemy” zakażonego kleszcza to musi on przez jakiś czas pozostać wkłuty w naszej skórze, by doszło do „transferu” bakterii?
Tak, to prawda. Najskuteczniejszą metodą zapobiegania transmisji krętków Borrelli z kleszcza, do organizmu człowieka jest jak najszybsze zidentyfikowanie ukąszenia i umiejętne usunięcia pajęczaka. Czas ma tu duże znaczenie, ponieważ do transmisji bakterii dochodzi najczęściej po ok. 24 godzin od momentu, gdy załapaliśmy kleszcza. Jeśli zatem zostanie wprawnie usunięty w ciągu kilku lub kilkunastu godzin od ukąszenia, z dużym prawdopodobieństwem możemy stwierdzić, że ryzyko transmisji bakterii jest niewielkie. Podczas ukąszenia kleszcz zagłębia w skórę wyłącznie część ssąco-kłującą. I nieumiejętnie usuwając kleszcza, możemy wycisnąć zawartość jego jelit do wytworzonej ranki wprowadzając bakterie. Zdecydowanie warto więc sięgnąć po liczne, dostępne w aptekach narzędzia ułatwiające usunięcie kleszcza lub poszukać wsparcia medycznego. Pamiętajmy również o dokładnym zdezynfekowaniu skóry.
Borelioza: objawy
Jakie objawy mogą świadczyć o rozwijającej się boreliozie?
Sygnałem alarmowym będzie pojawienie się w drugiej lub trzeciej dobie po usunięciu kleszcza rumienia wędrującego. Rumień może przybrać postać bladoróżowej i owalnej zmiany skórnej, lepiej widocznej czasami dopiero po ciepłej kąpieli. Warto uważnie przyjrzeć się, czy rumień się poszerza. Jeśli tak, wówczas ewidentnie będzie miał on charakter wędrujący(zwiększający się), co jednoznacznie świadczy o zakażeniu krętkami Borrelia i jest wskazaniem do włączenia antybiotykoterapii. Niestety, rumieniowi zwykle nie towarzyszą inne objawy, które mogłyby zwrócić naszą uwagę, dlatego często problem bywa bagatelizowany. Rzadko występują też rumienie wielopostaciowe, charakteryzujące się pojawieniem się kilku zmian na skórze jednocześnie.
Neuroborelioza: jak przebiega?
Borelioza może mieć atakować stawy, ale też powodować poważne objawy neurologiczne? Która postać choroby jest najczęstsza?
Wbrew obiegowej opinii, najczęstszą w Polsce i Europie postacią boreliozy wcale nie jest postać stawowa, ale postać neurologiczna. Przebiegająca z porażeniem nerwów twarzowych i czaszkowych oraz silnymi bólami korzeniowymi. W przypadku wystąpienia wspomnianych objawów należy skonsultować się z lekarzem, który zdecyduje o ewentualnych dodatkowych badaniach laboratoryjnych i włączeniu antybiotykoterapii. W przebiegu postaci stawowej sygnałem alarmowym będą dolegliwości bólowe w obrębie dużych stawów, np. stawu kolanowego oraz objawy świadczące o procesie zapalnym.
Czy ukąszenie kleszcza zlokalizowane w obszarze głowy i szyi zwiększa ryzyko neuroboreliozy?
Może jest to prawdopodobne, szczególnie u dzieci ale dotąd nie istnieją badania, które potwierdzałyby takie twierdzenia.
Leczenie boreliozy
Na ile skutecznie leczymy dziś boreliozę?
Potrafimy już leczyć boreliozę naprawdę skutecznie, przy czym chciałabym zwrócić uwagę, że czas trwania antybiotykoterapii poza rekomendowane ramy maksymalnie do 28 dni nie zwiększa jej efektywności. Badania potwierdziły, że przedłużanie terapii dni nie jest uzasadnione klinicznie. Włączenie skutecznego leczenia pozwala na całkowite cofnięcie objawów, także tych neurologicznych.
Jeśli mimo antybiotykoterapii u pacjenta nie następuje poprawa, należy zweryfikować diagnozę. Przykładowo, obecnie najczęstszą przyczyną wykonywania badań serologicznych w kierunku boreliozy są bóle stawów. Choć wyniki badań mogą być pozytywne, nie musi to być jednoznaczne z tym, że ich przyczyną jest borelioza. Co więcej, zdecydowana większość dolegliwości bólowych o charakterze stawowym wynika z przyczyn innych, niż borrelioza.
A jeśli przechorowaliśmy boreliozę, to zyskujemy trwałą odporność?
Niestety, przechorowanie boreliozy nie skutkuje nabyciem odporności na kolejne zakażenie krętkiem Borrelii. Można chorować wiele razy. Dlatego tak cieszy perspektywa szczepionki przeciwko boreliozie. III faza badań klinicznych, która toczy się także w naszym szpitalu, zakończy się w 2025 roku.
Rozmawiała Ewa Kurzyńska