Powszechnie uprawiana i znana wszystkim cebula (Allium cepa), to niezbyt poprawna nazwa zwyczajowa warzywa należącego do rodziny amarylkowatych. Dlaczego niezbyt poprawna? Bowiem nazwa botaniczna powinna brzmieć czosnek cebula, gdyż jest to gatunek należący formalnie do rodzaju czosnek.
- Ewolucja nazwy: dlaczego „czosnek cebula” byłaby bardziej poprawną nazwą botaniczną niż „cebula”?
- Historia i kultura: od starożytnego Egiptu do dzisiejszych czasów – cebula w kulturze i medycynie.
- Zdrowotne właściwości: substancje aktywne zawarte w cebuli a ich korzystny wpływ na organizm.
- Badania naukowe: dowody na to, że spożywanie cebuli może zmniejszyć ryzyko wielu chorób, w tym nowotworów i chorób serca.
Od starożytnych kultur do współczesnych kuchni
W powszechnym użyciu jest jednak nazwa cebula, bądź też cebula ogrodowa, cebula zwyczajna czy cebula jadalna. Nie jest to gatunek nowy – obecnie cebula nie występuje już w dzikiej postaci. Jako warzywo jest uprawiana jest niemal na wszystkich kontynentach. Za jej pierwotne miejsce uważa się północno-zachodnie Indie, Uzbekistan i Afganistan. Dużą popularnością cebula cieszyła się w starożytnym Egipcie, gdzie nawet oddawano jej cześć boską. Sportowcy w starożytnej Grecji rzekomo używali cebuli do oczyszczania krwi. Średniowieczni lekarze przepisywali ją jako pomoc w leczeniu bólów głowy, chorób serca i owrzodzeń jamy ustnej. W Europie rozpropagowali cebulę Rzymianie, od których nauczyły się jej uprawy inne ludy europejskie.
Czytaj także: Imbir: korzyści zdrowotne i kulinarne – od dawnych tradycji do nowoczesnej kuchni
Cebula: źródło siarki i witamin dla zdrowia i smaku
Cebula jest bardzo zdrowa, ponieważ zawarte w niej substancje czynne wpływają korzystnie na wiele czynności organizmu. Między innymi pobudzają one wytwarzanie soków trawiennych. Wpływają tonizująco na układ nerwowy, działają moczopędnie, ułatwiają regulację poziomu cukru we krwi oraz zwiększają gęstość kości. Charakterystyczny zapach cebuli powodowany jest przez olejek lotny zawierający związki siarki, które mają działanie bakteriobójcze. Cebula zawiera też cukry, witaminy z grupy B – zwłaszcza kwas foliowy i witaminę B6. Odgrywają one kluczową rolę w metabolizmie, produkcji czerwonych krwinek i funkcjonowaniu nerwów. Prócz tego w cebuli stwierdza się obecność witamin C i D, wapnia, żelaza i potasu. Zawarte w cebuli śluzy i pektyny mają natomiast korzystny wpływ na trawienie.
Cebula: naturalna broń przeciw wysokiemu ciśnieniu krwi i cholesterolowi
Cebule zawierają dużą ilość kwercetyny czy flawonoidowych przeciwutleniaczy, które mogą pomóc obniżyć wysokie ciśnienie krwi czy poziom cholesterolu. W małym badaniu z 2015 roku przeprowadzonym na 70 osobach z nadwagą i nadciśnieniem stwierdzono, że dzienna dawka 162 mg ekstraktu z cebuli, bogatego w kwercetynę pomagała obniżyć skurczowe ciśnienie krwi o 3,6 milimetra rtęci.
W kolejnym badaniu z roku 2014 z udziałem 54 kobiet z zespołem policystycznych jajników (PCOS) wykazano, że spożywanie 80–120 g surowej czerwonej cebuli dziennie przez 8 tygodni pozwoliło na obniżenie poziomu zarówno cholesterolu całkowitego, jak i LDL (złego).
Badanie z roku 2020 na modelu zwierzęcym wykazało, że szczury z cukrzycą, które przez 8 tygodni jadły żywność zawierającą 5% suszonej cebuli w proszku, miały obniżony poziom cukru we krwi na czczo. A do tego niższy poziom trójglicerydów i cholesterolu w porównaniu z grupą kontrolną.
Wyniki te były zbieżne z uzyskanymi w małym badaniu z 2010 roku. Przeprowadzono je na 84 osobach chorych na cukrzycę typu 1 lub typu 2. Zjedzenie 100 g surowej czerwonej cebuli znacznie obniżało poziom cukru we krwi na czczo po 4 godzinach.
Naturalna obrona przed nowotworami i bakteriami
Wiadomo też, że cebula i czosnek, mogą zmniejszać ryzyko zachorowania na niektóre rodzaje nowotworów, w tym raka żołądka i jelita grubego. Badanie przeglądowe z 2014 roku obejmujące 16 badań z udziałem łącznie 13 333 osób pozwoliło na postawienie tezy, że osoby spożywające więcej cebuli miały o 15% mniejsze ryzyko raka jelita grubego w porównaniu z osobami oganiczającymi jej spożycie.
Badania in vitro sugerują też, że alliina A – związek cebuli zawierający siarkę, może także pomóc w ograniczeniu rozwoju i spowolnieniu rozprzestrzeniania się raka jajnika. W kolejnym badaniu przeglądowym z 2015 roku, obejmującym 26 badań, naukowcy doszli do wniosku, że w przypadku osób, które spożywały więcej warzyw z rodziny Allium spp., ryzyko wystąpienia raka żołądka było o 22% mniejsze w porównaniu z osobami, które spożywały ich najmniej.
Cebula: niezastąpiona siła przeciw bakteriom i nowotworom
Kwercetyna ekstrahowana z cebuli może również ograniczać rozwój różnych gatunków bakterii. Jedno z badań sugeruje, że może ona hamować wzrost Helicobacter pylori, bakterii powodujących chorobę wrzodową żołądka oraz predysponujących do niektórych nowotworów przewodu pokarmowego. Z kolei inne badanie in vitro wykazało, że kwercetyna uszkadza ściany i błony komórkowe bakterii Escherichia coli oraz Staphylococcus aureus.
Oczywiście, największe działanie mają substancje zawarte w surowej cebuli. W tym przypadku cebula jest doskonałym dodatkiem do wielu surówek i sałatek, a także dipów czy twarożków. Poniżej zamieszczam przepis na mniej znaną sałatkę z cebuli i pomarańczy.
Insalata di cipolle e arance
Dwie spore soczyste pomarańcze obieram, kroję w cienkie plastry i wyjmuję z nich pestki. Podobnie kroję dwie białe cebule. Składniki układam w misce i posypuję dwiema łyżeczkami majeranku. Sok z jednej cytryny mieszam z sokiem z jednej pomarańczy oraz 2-3 łyżkami dobrej oliwy. Doprawiam do smaku solą i świeżo zmielonym pieprzem. Sałatkę polewam tak przygotowanym sosem i odstawiam na 30 minut do lodówki, by nabrała smaku.
Tak przygotowana sałatka doskonale komponuje się z pieczonym drobiem, a zwłaszcza kaczką.
Buon appetito!