W przededniu majówki warto przyjrzeć się korzyściom zdrowotnym wynikającym z urlopów, nawet tych krótkich – kilkudniowych. Często zadaję pacjentom pytanie czy zgłaszane dolegliwości, takie jak bóle w klatce piersiowej, uczucie spadku wydolności, kołatania serca, nasilają się czy zmniejszają gdy trwa wypoczynek od pracy. Gdy ich przyczyną jest głównie stres czy zmęczenie, objawy ustępują.
To mój papierek lakmusowy w przeprowadzanym u pacjentów wywiadzie kardiologicznym. Jednak moje spostrzeżenie, że urlop ma właściwości lecznicze, może być przecież czysto anegdotyczne czy subiektywne. Co mówią nam więc badania naukowe? Warto się nad nimi pochylić, szczególnie w dobie dyskusji nad czterodniowym dniem pracy.
Czytaj także: Blaski i cienie zegarków sportowych. Co warto wiedzieć?
Wypoczynek od pracy z zdrowie
W danych prezentowanych w 2018 roku na kongresie Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego przedstawiono badania z udziałem ponad 1200 mężczyzn – Helsinki Businessman Study. Wyniki wskazują, że krótszy czas spędzany na urlopach (<21 dni rocznie) związany był z większą śmiertelnością i niweczył korzyści z innych interwencji prozdrowotnych (dietetycznych, aktywności fizycznej czy leków), w porównaniu do grupy mężczyzn, którzy częściej korzystali z urlopów. Opisana zależność była ograniczona jedynie do tych osób, w stosunku do których zastosowano interwencje prozdrowotn.
Nie obserwowano jej natomiast w grupie kontrolnej. Mężczyźni biorący krótsze urlopy pracowali więcej, mniej spali i zgłaszali gorszy stan zdrowia. Prezentowane wyniki były jedynie dodatkową analizą większego badania i dotyczyły mężczyzn w średnim wieku rasy białej o wysokim statusie ekonomicznym (kadra kierownicza). Generalizowanie wyników na całą populację byłoby przedwczesne. Coś może jednak być na rzeczy. Dość łatwo przychodzi nam ignorowanie stresu związanego z pracą jako niezależnego czynnika ryzyka, przy prowadzeniu skądinąd zdrowego stylu życia. W świetle tych danych większa liczba dni urlopowych rocznie powinna być dodana do listy zaleceń prozdrowotnych.
Korzyści z brania urlopów wykazano także u kobiet i w innych populacjach. Analiza danych ze znanego badania Framingham wykazała, że kobiety, które najmniej korzystały z urlopów (nie częściej niż raz na sześć lat) miały osiem razy wyższe ryzyko zawału serca w porównaniu z kobietami, które brały co najmniej dwa urlopy w roku. Z kolei w analizie innego znanego badania – MRFIT wykazano, że coroczne wakacje zmniejszają ogólne ryzyko śmierci o około 20 procent, a także ryzyko zgonów z powodu chorób serca aż o 30%.
Redukcja stresu i nie tylko
Poza redukcją stresu związanego z pracą, pod warunkiem, że rzeczywiście się od niej oderwiemy, urlopy są też okazją do wdrożenia bardziej aktywnego stylu życia i poprawy długości snu. Niestety najczęściej efekty te nie utrzymują się długo. Obserwowano co prawda wydłużenie długości snu do dwóch tygodni po urlopie, ale zauważono niestety praktycznie natychmiastowy efekt „jojo” w odniesieniu do godzin spędzonych w pozycji siedzącej i lekkiej aktywności fizycznej, co było związane najprawdopodobniej z nadrabianiem zaległości zawodowych.
W badaniu uczestników tygodniowych wakacji we wschodnim Tyrolu analizowano wpływ różnych aktywności na parametry kardiologiczne. Zaobserwowano spadek masy ciała o 1 kg w grupie bardziej aktywnej, ale nie w grupie grającej golfa. W obu grupach natomiast wykazano obniżenie ciśnienia krwi i tętna, które jednak było istotne jedynie w grupie golfistów. Nie stwierdzono żadnych znaczących zmian w wydolności wysiłkowej. Odnotowano poprawę funkcji rozkurczowej serca w obu grupach, przy czym poprawa była bardziej wyraźna w grupie bardziej aktywnej. Nawet kilkudniowa przerwa w pracy jest także w stanie wpłynąć na poprawę zdolności skupienia uwagi i dobrego samopoczucia.
Wypoczynek od pracu – rusz się
Ciekawe i nieoczekiwane spostrzeżenia na temat korzyści z aktywnego spędzania urlopu, aczkolwiek wciąż nieopublikowane, pochodzą z badania osób uczestniczących w corocznych sierpniowych pielgrzymkach do Częstochowy w grupach zorganizowanych. Wykazano, że kilkusetkilometrowa, rozłożona na 2 tygodnie wędrówka, powoduje istotny spadek masy ciała, poprawę ciśnienia tętniczego i profilu lipidowego.
Krótkie urlopy, podobnie jak weekendy są okazją do nadrobienia aktywności fizycznej. Ukuto nawet pojęcie tzw. weekendowych wojowników (ang. „weekend-warriors”). Pokazują to choćby dane z badania uczniów katowickiej szkoły muzycznej. Weekendy były okazją do większej aktywności fizycznej. Przez dłuższy czas uważano, że takie podejście do aktywności przynosi mniejsze korzyści niż aktywność fizyczna rozłożona na większość dni tygodnia. Ostatnie badania z użyciem akcelerometrów przeczą jednak tej teorii. Pokazują podobne korzyści, o ile oczywiście w weekend skumulujemy zalecaną dawkę tygodniowej przynajmniej umiarkowanej aktywności (tj. przynajmniej 150 minut).
Planuj wypoczynek od pracy i nie szarżuj
Pamiętajmy jednak, aby aktywność fizyczna na urlopie odpowiadała naszym aktualnym możliwościom związanym z wiekiem, obecnością czynników ryzyka sercowo-naczyniowego, poziomem wydolności i wytrenowania. Nie zapominajmy o paradoksie aktywności fizycznej. Ćwiczenia przejściowo zwiększają względne ryzyko zdarzeń sercowo-naczyniowych od 2 do 56 razy powyżej wartości oczekiwanej, tym więcej im są bardziej ekstremalne. Korzyści z aktywności fizycznej są związane ze zmniejszeniem ryzyka długoterminowo, a nie w czasie samej aktywności, którą należy traktować raczej jako drogę do celu. Mierzmy zatem zamiary na siły, a nie siły na zamiary.
Jak widać istnieją przekonujące dane na temat tego, że wakacje nie są tylko przyjemne, ale także wpływają korzystnie na zdrowie fizyczne i psychiczne.
Aby odnieść pełne korzyści zdrowotne z urlopu i zminimalizować ryzyko warto:
- planować aktywne wakacje, ale niekoniecznie z bardzo napiętym harmonogramem,
- unikać pracy w trakcie urlopu, ograniczyć dostęp do e-maili i SMS-ów, ustawić stosowane powiadomienia o nieobecności w razie potrzeby,
- dać sobie czas na nadrobienie zaległości i ponowne wdrożenie się w rutynę pracy.
A po powrocie z urlopu najlepiej zacząć planować kolejny. Tymczasem życzę udanej majówki bez względu na to jak długiej!
Piśmiennictwo
1. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30272088/
2. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11020089/
3. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/1585898/
4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36859292/
5. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29498252/
6. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24069866/
7. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2666957920300069
8. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3555655/
9. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36315020/