Czerniak jest widoczny gołym okiem, bo rozwija się zwykle na powierzchni skóry. Zaniepokoić powinno znamię mające powyżej 6 mm, o niejednolitym kolorze, którego brzegi nie są gładkie. Sygnałem alarmowym jest także ewolucja zmiany w krótkim czasie, np. jej powiększenie, swędzenie, pojawienie się wokół kilku nowych znamion.
- Na rozwój czerniaka bardziej narażone są osoby o jasnej karnacji. Chorobie sprzyjają także oparzenia słoneczne skóry.
- Choć liczba zachorowań rośnie, to przybywa nowoczesnych leków, dzięki którym można skutecznie leczyć także pacjentów z zaawansowanym czerniakiem.
- Ochrona skóry przed nadmierną ekspozycją na promieniowanie UV oraz regularna samokontrola zmian barwnikowych to podstawy w profilaktyce czerniaka. Warto także raz w roku udać się na kontrolę znamion do dermatologa lub chirurga onkologa, co zdecydowanie zwiększy szanse na wczesne rozpoznanie tego nowotworu.
- O wysokim zakresie ochrony przeciwsłonecznej SPF mówimy powyżej 30.W przypadku osób pracujących na zewnątrz, ale nie tylko, dodatkową barierę dla promieniowania UV może stanowić odzież ochronna. I tutaj warto pamiętać, że bardzo dobry zakres ochrony przeciwsłonecznej UPF to 25+
Czy czerniaka można wyleczyć?
Według „Raportu Otwarcia” Narodowej Strategii Onkologicznej, w ostatnich latach nastąpił istotny wzrost zachorowań na czerniaka. Może mieć na to wpływ pandemia COVID-19, podczas której mniej pacjentów zgłaszało się na kontrolę znamion, co wpłynęło na statystyczną kumulację zachorowań w ostatnim czasie. Dodatkowo, według prognoz prezentowanych podczas kongresu ASCO 2022 w Stanach Zjednoczonych, do 2040 roku to czerniak będzie drugim najczęstszym nowotworem. Pozytywnym trendem jest natomiast zdecydowany wzrost przeżywalności chorych, co oznacza, że coraz więcej czerniaków jest diagnozowanych we wczesnym stadium. Z roku na rok poprawia się dostęp do nowoczesnych terapii.
– Obecnie w Polsce możemy skutecznie leczyć nawet zaawansowanego czerniaka. Dzięki regularnym zmianom wprowadzanym przez Ministerstwo Zdrowia do programu lekowego B.59 nasi pacjenci mają dostęp do najnowszych terapii. Najskuteczniejsze jednak będzie leczenie wczesnych etapów nowotworu. Możemy zauważyć pozytywny trend, ponieważ mimo wzrostu liczby zachorowań, pacjenci zgłaszają się do nas zdecydowanie wcześniej. Świadomość społeczeństwa zdecydowanie rośnie. Nadal jednak pozostają grupy, które należy edukować. Są to np. osoby wykonujące swoją pracuję na zewnątrz – tłumaczy prof. Piotr Rutkowski, Kierownik Kliniki Nowotworów Tkanek Miękkich, Kości i Czerniaków w Narodowym Instytucie Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy Warszawa.
Profilaktyka czerniaka
Profilaktyka czerniaka jest jedną z najprostszych wśród nowotworów, ponieważ czynniki ryzyka zachorowania na ten złośliwy nowotwór skóry są doskonale znane. Poza tymi, na które nie mamy wpływu, jak np. niski fototyp skóry (jasna karnacja, rude lub blond włosy, liczne piegi), istnieje także grupa czynników modyfikowalnych, o których wystąpieniu sami decydujemy. Są to: oparzenia słoneczne, nadmierna ekspozycja słoneczna czy korzystanie z solarium. Zmieniając swoje zachowania możemy uniknąć wystąpienia złośliwych nowotworów skóry. Co też istotne, czerniak najczęściej występuje na skórze, a więc jego rozpoznanie nie wymaga skomplikowanej diagnostyki.
– Ochrona skóry przed nadmierną ekspozycją na promieniowanie UV oraz regularna samokontrola zmian barwnikowych to podstawy w profilaktyce czerniaka. Warto także raz w roku udać się na kontrolę znamion do dermatologa lub chirurga onkologa, co zdecydowanie zwiększy szanse na wczesne rozpoznanie tego nowotworu. Szczególnie jest to wskazane dla osób znajdujących się w grupie ryzyka. Bardzo ważne jest, aby osoby o niskim fototypie skóry, ale też te o dużej liczbie znamion pamiętały o podstawowych zasadach profilaktyki. Przypominam, że o wysokim zakresie ochrony przeciwsłonecznej SPF mówimy powyżej 30.W przypadku osób pracujących na zewnątrz, ale nie tylko, dodatkową barierę dla promieniowania UV może stanowić odzież ochronna. I tutaj warto pamiętać, że bardzo dobry zakres ochrony przeciwsłonecznej UPF to 25+ – wyjaśnia prof. Grażyna Kamińska-Winciorek, przewodnicząca Sekcji Dermoskopii i Innych Technik Obrazowania Skóry Polskiego Towarzystwa Dermatologii.
Raki skóry chorobami zawodowymi?
Rak skóry, spowodowany ekspozycją na promieniowanie UV, nie jest klasyfikowany w polskim prawie jako choroba zawodowa. Z tego powodu osoby wykonujące swoją pracę na zewnątrz nie są objęte obowiązkową opieką profilaktyczną. Nie mają też prawa do odpowiednich ubrań ochronnych. W przeciwieństwie do Australii czy Nowej Zelandii, gdzie pracodawcy są zobowiązani do zapewnienia środowiska wolnego od zagrożeń, w tym promieniowania UV, w Polsce za takie uznaje się tylko promieniowanie jonizujące.
– O zmianach w prawie, dzięki którym raki skóry spowodowane ekspozycją na promieniowanie UV stałyby się chorobami zawodowymi, mówi się już od kilku lat. Takie podejście pozwoliłoby objąć odpowiednią opieką osoby, które prywatnie nie mogą lub nie widzą potrzeby kontroli znamion u specjalisty. I nie chodzi tu tylko o rolników, ale wszystkie osoby wykonujące swoją pracę na zewnątrz – mówi prof. Grażyna Kamińska-Winciorek. – Profilaktyka czerniaka jest naprawdę najprostszym sposobem na uchronienie się przed tym nowotworem.
Wypadanie włosów: kiedy się martwić i skonsultować z dermatologiem?
Czerniak: jak chronić skórę?
Jak uniknąć czerniaka? Wystarczy pamiętać o poniższych zasadach ochrony skóry przed promieniowaniem UV w każdej sytuacji, również podczas pracy wykonywanej na świeżym powietrzu. Profilaktyka pierwotna jest najprostszym sposobem ochrony przed czerniakiem.
Złote Zasady Ochrony Skóry:
- Używanie kremów z odpowiednio wysokim filtrem UV;
- Noszenie okularów przeciwsłonecznych z filtrem UV, koszulki i nakrycia głowy;
- Unikanie nadmiernej ekspozycji na słońce, szczególnie w godzinach 11:00-16:00;
- Bezwzględne unikanie solarium;
- Coroczna kontrola znamion u lekarza dermatologa lub chirurga onkologa, a co miesiąc regularna samoobserwacja skóry – w przypadku pojawienia się niepokojących zmian lub nowych znamion – natychmiastowy kontakt ze specjalistą;
Dieta przeciwzapalna: poznaj 13 produktów, które zmniejszają stan zapalny w organizmie
Kryteria ABCDE: sprawdź, czy znamię wygląda jak czerniak
Czerniaka można dostrzec gołym okiem. To oznacza, że jest najprostszym nowotworem do zdiagnozowania. Rozwija się zwykle na powierzchni skóry, a jego wygląd można określić poprzez charakterystyczne cechy – Kryteria ABCDE czerniaka. Warto je poznać, bo wcześnie wykryty czerniak jest całkowicie wyleczalny.
- A-symetria – znamię wylewające się na jedną stronę;
- B-rzegi poszarpane – znamię, którego brzegi nie są gładkie, które nie jest okrągłe/owalne;
- C-zerwony, czarny, niejednolity kolor znamienia;
- D-uży rozmiar – znamię o wielkości powyżej 6 mm;
- E-wolucja – znamię, które zmieniło się w krótkim czasie, powiększa się, unosi nad powierzchnię skóry, swędzi, pęka, piecze, wokół którego powstało kilka nowych znamion.
Tekst został przygotowany w ramach XIII Tygodnia Świadomości Czerniaka, obchodzonego pod hasłem „Chroń skórę zawodowo!”.
