Jaką wartość dla zdrowia ma aktywność fizyczna towarzysząca pracy? Na ile naszą kondycję wspierają domowe obowiązki, np. energiczne odkurzanie lub pielenie ogródka? Przyjrzyjmy się temu zagadnieniu.
W klasycznym już badaniu angielskim, opublikowanym w renomowanym piśmie Lancet w latach 50. XX w., porównano częstość występowania objawowej choroby wieńcowej u ponad 30 tysięcy kierowców autobusów i konduktorów. Badani byli w wieku 35-64 lata.
Dzięki ciekawej konstrukcji badania zadbano o jednorodność grup badanych. Obie profesje nie różniły się strukturą płci, wieku, statusem ekonomicznym czy środowiskiem pracy. Jedynym różniącym je czynnikiem była większa aktywność fizyczna w mie,scu pracy w przypadku konduktorów. Nie tylko przemieszczali się oni wzdłuż autobusu, ale musieli też wielokrotnie w ciągu dnia wchodzić na piętro w typowych brytyjskich autobusach „double-decker”. Okazało się, że konduktorzy, w porównaniu do głównie siedzących kierowców autobusów, mieli istotnie niższe ryzyko incydentów wieńcowych.
Często słyszę od pacjentów pracujących fizycznie, że z powodu zmęczenia preferują w czasie wolnym brak jakiejkolwiek aktywności. Z drugiej strony mam pod opieką sportowców-amatorów, którzy ciężko pracując fizycznie, startują także w bardzo wymagających ultramaratonach czy triatlonach. Czy oba opisane powyżej przykłady wciąż związane są z korzyściami zdrowotnymi, płynącymi z aktywności fizycznej w podobnym stopniu? A jak w tym świetle wyglądają inne typy ruchu, takie jak aktywny transport do pracy czy codzienne aktywności przydomowe?
Co za dużo to nie zdrowo?
Badania ostatnich lat wykazały, że wysoka aktywność fizyczna towarzysząca pracy zarobkowej, większa niż w przypadku opisanych konduktorów, związana jest z istotnie wyższym ryzykiem wczesnej śmierci. Dwukrotnie wyższe ryzyko choroby wieńcowej obserwowano także w przypadku prac zarobkowych związanych z długim przebywaniem w pozycji stojącej w stosunku do pracy siedzącej.
W niektórych przypadkach brak korzyści zdrowotnych płynących z aktywności fizycznej zarobkowej jest tak duży, że zaczęto określać go mianem paradoksu aktywności fizycznej w zestawieniu z korzyściami płynącymi z aktywności w czasie wolnym. Jak można to wytłumaczyć? Jest dla tego co najmniej kilka potencjalnych wyjaśnień:
- po pierwsze, w przypadku niektórych prac fizycznych długie stanie czy aktywność fizyczna nie zapewnia takiej intensywności, która mogłaby przynieść korzyści dla zdrowia, a osoby pracujące w ten sposób często nie uprawiają już sportu w czasie wolnym,
- z kolei w przypadku bardzo intensywnych aktywności fizycznych w pracy, okresy odpoczynku mogą być za krótkie powodując przewlekły stan przemęczenia i stan zapalny w organizmie,
- ponadto aktywność fizyczna w pracy jest często związana z monotonną powtarzalnością, presją czasu i wymagań, a co za tym idzie z dużym poziomem stresu, co skutkuje nadciśnieniem tętniczym czy wyższym tętnem.
Krzątanie się po domu: jaką ma wartość dla zdrowia?
Jak w tym świetle wyglądają wspomniane, inne rodzaje aktywności? Prace przydomowe oczywiście przynoszą korzyści, ale często brakuje w nich regularnie aktywności o wyższej intensywności. Prace te opierają się bowiem głównie na aktywnościach lekkich do umiarkowanych. Takich jak odkurzanie, zmiatanie, podlewanie i pielenie kwiatów, noszenie zakupów, wieszanie i składanie prania czy spacer z psem. Czas pracy często też nie jest wystarczający, choć z pewnością zależy on od wielkości gospodarstwa domowego ☺.
Podobnie rzecz się ma w przypadku aktywnego transportu do pracy (pieszo, rowerem, ale już nie hulajnogą elektryczną!). Trzeba pamiętać, że najlepsza aktywność fizyczna dla zdrowia to co najmniej 150-300 minut tygodniowo tlenowych ćwiczeń o umiarkowanej intensywności lub o połowę mniej czasu ćwiczeń intensywnych. Zatem transport, o ile nie towarzyszy mu dodatkowa aktywność w czasie wolnym, w celu osiągnięcia podobnych korzyści powinien odbywać się na odpowiednio długim dystansie i przy odpowiedniej intensywności. Nie zawsze, z różnych przyczyn, jest to możliwe. Często odległość do pracy może nie być wystarczająca, po drodze aktywność ograniczają światła wymuszające przerwy, a warunki atmosferyczne i logistyczne nie zawsze umożliwiają uzyskanie poziomu aktywności bez następczej konieczności przebrania się i wzięcia prysznica itp. Do tego dochodzi kwestia zanieczyszczenia powietrza, hałasu czy tzw. stresu komunikacyjnego, które mogą ograniczać korzyści z tej formy aktywności. Korzyści zdrowotne zmniejszają także ewentualne wypadki komunikacyjne w trakcie aktywnego poruszania się do pracy.
Polecamy także: Rower elektryczny, a zdrowie
Najzdrowsza jest aktywność fizyczna wykonywana w czasie wolnym
Trudno się zatem dziwić, że badania pokazują, że najkorzystniejsza dla zdrowia jest aktywność fizyczna w czasie wolnym. Możemy ją sami zaplanować, określić jej czas i intensywność. A także wybrać lub zmieniać rodzaj ćwiczeń w zależności od nastroju, stanu zmęczenia organizmu, chęci w danym momencie.
Aktywność w czasie wolnym jest często wolna od presji czasu i stresu. Oczywiście, w określonych warunkach mniejsze korzyści zdrowotne z aktywności osiągniemy także dzięki pracom przydomowym czy aktywnemu przemieszczaniu się do pracy. A nawet, jak w przypadku badania konduktorów, z aktywności w trakcie pracy zawodowej.
Każda aktywność, o ile nie jest zbyt intensywna i przeciążająca oraz nie opiera się na staniu w miejscu, będzie lepsza niż brak aktywności.
Najzdrowsza aktywność fizyczna: gradacja
Podsumowując, korzyści zdrowotne z różnych rodzajów aktywności można uszeregować w porządku narastającym następująco:
długie przebywanie w pozycji stojącej (brak korzyści) – aktywność fizyczna w pracy – fizyczne prace przydomowe – aktywny transport do pracy – aktywność w czasie wolnym.
Warto zatem pamiętać, że widać nic nie zastąpi korzyści z aktywności w czasie wolnym!
Warto przeczytać: Badania dla biegaczy: kiedy i jakie?
Piśmiennictwo
1. Morris JN, i wsp. Coronary heart-disease and physical activity of work. Lancet. 1953 Nov 21; 262(6795): 1053-1057. doi: 10.1016/s0140-6736(53)90665-5.
2. Holtermann A, i wsp. The physical activity paradox in cardiovascular disease and all-cause mortality: the contemporary Copenhagen General Population Study with 104 046 adults. Eur Heart J. 2021; 42: 1499-1511. doi: 10.1093/eurheartj/ehab087.
3. Bakker EA, i wsp. Dose-response association between moderate to vigorous physical activity and incident morbidity and mortality for individuals with a different cardiovascular health status: A cohort study among 142,493 adults from the Netherlands. PLoS Med. 2021; 18: e1003845. doi: 10.1371/journal.pmed.1003845.
4. Coenen P, i wsp. Do highly physically active workers die early? A systematic review with meta-analysis of data from 193,696 participants. Br J Sports Med. 2018;52(20). doi.org/10.1136/bjsports-2017-098540
5. Li J, i wsp. Physical activity and risk of cardiovascular disease: What does the new epidemiological evidence show? Current Opinion in Cardiology. 2013; 28: 575-583. doi.org/10.1097/HCO.0b013e328364289c
6. Smith P, i wsp. The relationship between occupational standing and sitting and incident heart disease over a 12-year period in Ontario, Canada. Am J Epidemiology. 2017; 187 :27-33. doi.org/10.1093/aje/kwx298
