Siedliskiem legionelli, bakterii mogącej powodować ciężkie zapalenia płuc, może być sieć wodna w budynkach, a także urządzenia rozpylające wodę np. w myjniach lub łazienkach, urządzenia klimatyzacyjne. Kolonizacji sieci wodociągowej sprzyja tworzenie się osadów, okresowy zastój wody oraz jej wysoka temperatura, oscylująca w granicach 20–50°C. W Europie szczyt zachorowań na legionellozę obserwuje się latem.
Niemal rok temu w mediach pojawiły się doniesienia o „epidemii legionellozy” na Podkarpaciu, wywołanej przez bakterię Legionella pneumophila. Wybuchło prawdziwie zamieszanie i nie trzeba było długo czekać, by wokół rzekomej epidemii zaczęły powstawać teorie spiskowe: czy mamy do czynienia z nową bakterią? A może zachorowania to efekt celowych działań firm farmaceutycznych, które planują wypuścić na rynek nową szczepionkę? Co z tego jest prawdą? Zasadniczo… nic.
Legionella pneumophila nie jest nową bakterią, nie ma też wysokiego potencjału epidemicznego. Oznacza to, że nie przenosi się z człowieka na człowieka. Nie dysponujemy też dziś – i najpewniej nigdy się to nie zmieni – szczepionką, która skutecznie chroniłaby nas przed legionellozą. To między innymi dlatego medialne doniesienia o legionelli tak wszystkich zaniepokoiły. Ostatecznie Wojewódzki Inspektorat Sanitarny po trzech miesiącach wydał „odkrywczy” komunikat, że źródłem zakażenia była woda z wodociągów.
Legionella – krótka historia odkrycia groźnej bakterii
W dniach 21-24 lipca 1976 r. w amerykańskim mieście Filadelfia miał miejsce kongres, na którym zebrali się weterani z II Wojny Światowej, zrzeszeni w tzw. Legionie Amerykańskim. Po zakończeniu obrad uczestnicy kongresu wrócili do domów, zlokalizowanych na terenie całych USA. Kilka dni później zaczęły się u nich pojawiać objawy tajemniczej choroby, którą trudno było lekarzom rozpoznać. Weterani skarżyli się na wysoką temperaturę, bóle głowy, ucisk w klatce piersiowej i zapalnie spojówek. Pierwsze przypadki tajemniczej choroby odnotowano 26 lipca 1976 r., kolejne w ciągu następnych dni. Mimo to aż do początku sierpnia nie wiązano ich z kongresem w Filadelfii.
W efekcie zachorowało 182 uczestników kongresu, 29 zmarło. Gdzie szukano przyczyn tajemniczej fali zachorowań? Początkowo obwiniano zatrucie pokarmowe. Okazało się jednak, że chorzy mieszkali w sześciu różnych hotelach i jedli posiłki w restauracjach w różnych punktach miasta. Pierwotna teoria szybko upadła. Zaczęto wysuwać podejrzenia, że zachorowania i zgony są wynikiem celowego działania: wpuszczenia do głównego miejsca obrad związków niklu, a nawet bojowego środka trującego, jakim jest fosgen. Dopiero po niemal pół roku badań udało się zidentyfikować czynnik etiologiczny, który stał za zakażeniami. Okazała się nim nowa bakteria, nazwana Legionella pneumophila.
Gdzie może zaatakować nas legionella?
Bakterie z rodzaju Legionella spp. są fakultatywnymi pasożytami wewnątrzkomórkowymi, które nie rosną na żadnym podłożu stosowanym w rutynowym diagnostycznym badaniu bakteriologicznym. Wykryto je poprzez hodowlę prowadzoną w zarodkach kurzych, metodą zbliżoną do stosowanej dla hodowli innych bakterii atypowych. Ich siedliskiem może być sieć wodna w budynkach, a także urządzenia rozpylające wodę np. w myjniach lub łazienkach, urządzenia klimatyzacyjne czy wieże chłodnicze. Kolonizacji sieci wodociągowej sprzyja tworzenie się osadów, okresowy zastój wody oraz jej wysoka temperatura oscylująca w granicach 20–50°C. Wewnątrz przewodów i zbiorników wodnych tworzy się wówczas biofilm. Stanowi on doskonałe środowisko umożliwiające mnożenie się Legionella spp. do miana zagrażającego zdrowiu, a czasem i życiu ludzi.
Legionelloza – jak objawia się choroba legionistów?
Legionelloza jest ostrą chorobą zakaźną. Może występować z ciężkim płatowym zapaleniem płuc (określanym jako choroba legionistów). Choroba może też przebiegać bez zapalenia płuc za to z objawami grypopodobnymi. Określana jest wówczas jako gorączka Pontiac. Zakażenia zwykle manifestują się jako zachorowania zbiorowe w postaci ognisk epidemicznych. Rzadziej w postaci septycznej z umiejscowieniem się bakterii w różnych narządach poza płucami.
Legionellozę zalicza się do potencjalnie istotnych problemów zdrowia publicznego. Szczególnie groźne mogą być ogniska epidemiczne w szpitalach, gdzie bakteria może skazić instalacje wodne i zaatakować pacjentów o obniżonej odporności. Zdarza się, choć rzadziej, że bakteria atakuje również na terenach wystawowych, rekreacyjnych i w zakładach pracy.
Jak wykryć zakażenie legionellą?
W sytuacji stwierdzenia wyżej opisanych objawów, legionellozę należy podejrzewać w przypadku wystąpienia zachorowania w miesiącach letnio-jesiennych, szczególnie u mężczyzn w sile wieku, gdy stwierdzi się zachorowanie przebiegające z objawami ciężkiego zapalenia płuc, zamroczeniem lub halucynacjami, biegunką, zaburzeniem metabolizmu i funkcji wątroby, hiponatremią i krwiomoczem.
Do dodatkowych czynników ryzyka zaliczane są:
- palenie tytoniu,
- spożywanie alkoholu,
- przebyte leczenie cytostatyczne i immunosupresyjne,
- osłabienie w wyniku podróży.
Rozpoznanie legionellozy bezwzględnie wymaga potwierdzenia za pomocą diagnostyki obrazowej i laboratoryjnej. Od chorego pobiera się wówczas próbkę aspiratu tchawiczego, tkanki płucnej, popłuczyn oskrzelikowo-pęcherzykowych (BALF) i płynu opłucnowego lub próbkę z plwociny (tylko wtedy, jeżeli plwocina pochodzi z dolnych dróg oddechowych). Posiewy krwi rzadko dają wynik dodatni. Antygen Legionella spp. można po upływie 3-5 dni wykryć za pomocą testów serologicznych w próbkach moczu.
Do typowych metod diagnostycznych w kierunku legionellozy należą:
- wykrycie swoistego antygenu Legionella pneumophila w moczu przy użyciu metodą ELISA lub z użyciem szybkich testów immunochromatograficznych;
- wykazanie w surowicy krwi chorego co najmniej czterokrotnego wzrostu miana przeciwciał swoistych dla Legionella pneumophila za pomocą testów ELISA lub immunofluorescencji w dwóch próbkach surowicy krwi pobranych w odstępie co najmniej tygodnia;
- wykrycie materiału genetycznego bakterii w próbkach klinicznych z użyciem techniki PCR.
Zakażenie legionellą – jak się je leczy?
Wykrycie Legionella spp. w próbkach pobranych od chorego podlega obowiązkowi zgłoszenia do stosownej placówki sanepidu i przeprowadzenia dochodzenia epidemiologicznego. Zakażenia Legionella spp. nie szerzą się pomiędzy ludźmi. Ich wystąpienie świadczy o istnieniu zagrożenia dla osób przebywających w sąsiedztwie źródła zakażenia. Wspomnianym źródłem mogą być prysznice, klimatyzatory i fontanny.
W leczeniu legionellozy stosuje się antybiotyki z grupy makrolidów, fluorochinolonów i tetracyklin. Używane przez lata erytromycyna i doksycyklina są sukcesywnie zastępowane przez azytromycynę lub lewofloksacynę. Nieskuteczne w leczeniu legionellozy są natomiast antybiotyki z grupy penicylin, cefalosporyn i niektóre aminoglikozydy.
Korzystanie z klimatyzacji to wysokie ryzyko zakażenia legionellą?
Póki co szczepionka przeciwko Legionella spp nie istnieje. Zapobieganie legionellozie polega głównie na zmniejszaniu ryzyka inhalacji lub aspiracji bakterii i ich eliminacji z sieci wody ciepłej i zimnej, wież chłodniczych i otwartych zbiorników parowania wody. Woda do użytku chorych na oddziałach szpitalnych, zwłaszcza w klinikach intensywnej terapii czy transplantologii, powinna być dezynfekowana przez podgrzanie do temperatury powyżej 60°C. W trakcie takiej dezynfekcji należy pamiętać o zachowaniu szczególnej ostrożności oraz o zapewnieniu odpowiednich środków zabezpieczających użytkowników przed poparzeniem. Rutynowe badanie próbek wody z sieci wodociągowej dla celów profilaktycznych pod kątem legionelii to w szpitalach i hotelach obowiązek.
Legionella pneumophila może występować w instalacjach wodociągowych w każdym budynku, to jednak nie można zakazić się nią poprzez kontakt fizyczny czy picie wody z kranu. Podobnie niskie jest prawdopodobieństwo infekcji spowodowanej używaniem klimatyzatorów pracujących w obiegu zamkniętym, takich jak klimatyzacja samochodowa.
Źródła:
- Fields BS, Benson RF, Besser RE. Legionella and Legionnaires’ disease: 25 years of investigation. Clin Microbiol Rev. 2002; 15(3): 506-26. doi: 10.1128/CMR.15.3.506-526.2002.
- Iliadi V, Staykova J, Iliadis S i wsp. Legionella pneumophila: The Journey from the Environment to the Blood. J Clin Med. 2022; 11(20): 6126. doi: 10.3390/jcm11206126.
- Kanarek P, Bogiel T, Breza-Boruta B. Legionellosis risk-an overview of Legionella spp. habitats in Europe. Environ Sci Pollut Res Int. 2022; 29(51): 76532-76542. doi: 10.1007/s11356-022-22950-9.
Więcej tekstów:
