W anglosaskiej popkulturze wyrażenie ”tyfusowa Mary” to potoczne określenie każdego, kto świadomie (lub nie) rozprzestrzenia chorobę lub inne niepożądane zjawiska. A wszystko zaczęło się na początku XX w. w USA, gdzie kucharka Mary Mallon zakaziła pałeczkami duru brzusznego ponad 100 osób. Jej historia zainspirowała twórców z Marvel Comics, którzy stworzyli postać Mary Fisk, znanej jako Krwawa Mary czy Mutant Zero. Stała się także fikcyjnym super złoczyńcą, pojawiającą się w amerykańskich komiksach.
Mary Mallon urodziła się w 1869 r. w Cookstown w hrabstwie Tyrone, w biednym kraju, jakim wówczas była Irlandia. Mogła przyjść na świat już z durem brzusznym, ponieważ jej matka najprawdopodobniej została zakażona w czasie ciąży. Mając 15 lat Mary wyemigrowała „za chlebem” do Stanów Zjednoczonych. W nowym kraju przez pewien czas mieszkała z ciotką i wujkiem i pracowała jako pokojówka. Ostatecznie została kucharką w domach zamożnych rodzin.
Tyfusowa Mary: choroba pojawiała się tam, gdzie pracowała
Od 1900 do 1907 r. Mallon pracowała w okolicach Nowego Jorku. Prześledźmy jej losy losy w tym okresie. Jest rok 1900 r. Mary trafia do miejscowości Mamaroneck. W ciągu dwóch tygodni u jej pracodawców stwierdzono przypadki duru brzusznego. W 1901 r. przeniosła się na tętniący życiem Manhattan. I znów: u członków rodziny, dla której pracowała, wystąpiły epizody gorączki połączonej z biegunką. Następnie Mallon zaczęła gotować dla zamożnego nowojorskiego prawnika. Odeszła, gdy zachorowało siedem z ośmiu osób mieszkających w tym domu.
W czerwcu 1904 r. kobieta została zatrudniona przez innego prawnika, Henry’ego Gilsey’a. Czarna seria trwa dalej. Wkrótce czterech z siedmiu służących w domu Gilsey’ów zapada na tyfus. Nie zachorował natomiast żaden członek rodziny, ponieważ mieszkali osobno, a służba miała własny pawilon. Po wybuchu tej epidemii Mallon natychmiast się zwolniła się i przeniosła się do Tuxedo Park, gdzie została zatrudniona przez George’a Kesslera. Dwa tygodnie później pracownica pralni w jego domu zachorowała na dur brzuszny. Wkrótce potem kobieta zmarła. Jeszcze nikt nie kojarzy przypadków tyfusu z niepozorną Mary…
Skąd tyfus w bogatych domach? Zaczyna się śledztwo
Mija kolejny rok. W sierpniu 1906 r. Mallon rozpoczęła kolejną pracę. Tym razem w Oyster Bay na Long Island, u rodziny bogatego nowojorskiego bankiera, Charlesa Elliota Warrena. Mallon towarzyszyła Warrenom, gdy wynajmowali dom w Oyster Bay na lato. Na przełomie sierpnia i września sześć z 11 osób z tej rodziny zapada na dur brzuszny. Według trzech, obecnych na miejscu lekarzy, choroba w tamtym czasie była „niespotykana” w Oyster Bay.
Właściciel posiadłości wiedząc, że trudno będzie wynająć dom, o którym panuje opinia ogniska duru brzusznego, zatrudnił niezależnych ekspertów, aby zlokalizowali źródło zakażenia.Pobrali próbki wody z rur, kranów, toalet i szamba. Wszystkie dały wynik negatywny. George Soper, jeden ze śledczych, głowił się, co było przyczynę epidemii duru brzusznego w zamożnych rodzinach? Przecież było wiadomo, że choroba ta zwykle występuje w miejscach o niskich standardach higieny. Odkrył, że w każdym miejscu, gdzie wybuchły ogniska choroby, obecna była jedna i ta sama osoba: irlandzka kucharka, która odpowiadała podanemu rysopisowi. Nie był jednak w stanie jej zlokalizować. Dlaczego? Ponieważ kobieta zazwyczaj znikała z domu po wybuchu epidemii, nie podając nowego adresu. Wybuch epidemii w Park Avenue pomógł zidentyfikować Mallon jako źródło infekcji.
Elvis Presley promował szczepienia przeciwko polio
Na tropie „Tyfusowej Mary”
George Soper po raz pierwszy spotkał Mary Mallon w kuchni domu przy Bownes’ Park Avenue i oskarżył ją o rozprzestrzenianie choroby. Rozwścieczył tym kucharkę, która zaczęła wygrażać mu sztućcami. Soper sporządził dokładną, pięcioletnią historię jej zatrudnienia. Odkrył wówczas, że z ośmiu rodzin, które zatrudniły Mallon jako kucharkę, członkowie aż siedmiu zachorowali na dur brzuszny. Próbowano namówić Mary Mallone, by oddała próbki moczu i kału do analizy. Odmówiła jednak współpracy, twierdząc, że dur brzuszny panuje wszędzie, a ogniska choroby nastąpiły z powodu skażonej żywności i wody. Nie na wiele jednak zdały się jej argumenty.
Na mocy prawa stanu Nowy Jork Mary Mallon została aresztowana jako osoba stanowiąca zagrożenie dla zdrowia publicznego. Trafiła do szpitala Willard Parker, gdzie pobrano od niej próbki do badań. Przez kolejne cztery dni nie pozwolono jej samodzielnie wstawać i korzystać z łazienki. Ogromna liczba pałeczek Salmonella Typhi wykryta w próbkach jej kału wskazywała, że rezerwuarem bakterii był najprawdopodobniej pęcherzyk żółciowy. Podczas przesłuchania Mallon przyznała, że prawie nigdy nie myła rąk podczas pracy w kuchni. Nie było to wówczas niczym niezwykłym, bowiem teoria zarazków chorobotwórczych nadal nie została wówczas w pełni zaakceptowana nawet przez środowiska medyczne.
Przymusowa kwarantanna
19 marca 1907 r. Mary Mallon została skazana na kwarantannę na wyspie North Brother. Trzy razy w tygodniu oddawała próbki kału i moczu. Władze zasugerowały jej usunięcie pęcherzyka żółciowego, ale odmówiła, twierdząc, że nie wierzy iż jest nosicielką choroby. W tamtym czasie zabieg resekcji pęcherzyka żółciowego był stosunkowo niebezpieczny, zdarzało się, że pacjenci ludzie umierali w jego wyniku. Mallon nie chciała też rezygnować z pracy kucharki, która przynosiła jej więcej pieniędzy, niż jakakolwiek inna. Nie mając własnego domu, zawsze znajdowała się na skraju ubóstwa.
Nie wszyscy eksperci medyczni poparli decyzję o przymusowym poddaniu Mary Mallon kwarantannie. Lekarze tacy jak Milton J. Rosenau i Charles V. Chapin argumentowali, że należy ją nauczyć kontroli choroby i dbania o to, by nie przenosiła duru brzusznego na innych. Obaj uważali izolację kobiety za niepotrzebną i zbyt surową karę.
Mary Mallon doznała załamania nerwowego po aresztowaniu i przymusowym przewiezieniu do szpitala. W 1909 r. próbowała nawet pozwać Departament Zdrowia stanu Nowy Jork, ale jej skarga została odrzucona, a Sąd Najwyższy oddalił sprawę. Sama Mallon nigdy nie przestała wierzyć, że nie jest nosicielką. Z pomocą swej przyjaciółki wysłała kilka próbek kału do niezależnego laboratorium w Nowym Jorku. Wszystkie wyszły negatywnie. W przypadku badań wykonanych w miejscu izolacji, prawie jedna czwarta próbek była negatywna. Po 2 latach i 11 miesiącach kwarantanny Eugene H. Porter, komisarz ds. zdrowia stanu Nowy Jork, zdecydował, że nosiciele duru brzusznego nie powinni być poddawani kwarantannie i że Mary Mallon może zostać zwolniona. Pod warunkiem, że zgodzi się zaprzestać pracy jako kucharka i podjąć wysiłki, by uniknąć przenoszenia duru na innych. Po złożeniu oświadczenia Mallon została zwolniona i wróciła na kontynent. Był rok 1910.
Bieda sprawiła, że Mary znów podjęła pracę jako kucharka
Po wyjściu na swobodę Mary Mallon dostała pracę w pralni. Zarabiała znacznie mniej niż za gotowanie, bo 20 dolarów miesięcznie zamiast 50. Po pewnym czasie zraniła się w ramię, wdała się infekcja i pół roku w ogóle nie mogła pracować. Po kilku latach biedy znów zaczęła gotować, używając fałszywych nazwisk. Przez następne pięć lat pracowała w wielu kuchniach w restauracjach czy hotelach. Niemal wszędzie, gdzie pracowała, wybuchały kolejne epidemie duru brzusznego. Często jednak zmieniała pracę i George Soper nie mógł jej z tego powodu znaleźć.
W 1915 r. „Tyfusowa Mary” rozpoczęła pracę w Sloane Hospital for Women w Nowym Jorku. Wkrótce zakażonych zostało tam durem brzusznym 25 osób, a dwie z nich zmarły. Główny położnik – dr Edward B. Cragin – zadzwonił wówczas do George’a Sopera i poprosił o pomoc w badaniach. Soper rozpoznał Mallon na podstawie ustnych opisów personelu, a także jej charakteru pisma. „Tyfusowa Mary” ponownie uciekła, ale policji udało się ją znaleźć i aresztować, gdy zanosiła jedzenie znajomemu na Long Island.
Polska lekarka wyciąga rękę do Mary
Mallon powróciła na kwarantannę w 1915 roku. Pozostała tam przez ponad 23 lata, a władze przekazały jej do użytku prywatny, parterowy domek. Od 1918 roku pozwolono jej odbywać jednodniowe wycieczki na kontynent. W 1925 r. na wyspę przyjechała na staż dr Aleksandra Pławska. Zorganizowała wówczas małe laboratorium na drugim piętrze kaplicy i zaproponowała Mallon pracę technika. Mallon myła butelki i przygotowywała szkło laboratoryjne dla patologów. Zmarła 11 listopada 1938 roku na zapalenie płuc w wieku 69 lat. Jej ciało poddano kremacji, a prochy pochowano na cmentarzu św. Raymonda w Bronxie. W pogrzebie wzięło udział zaledwie dziewięć osób.
Historia bez happy end’u
Niektóre źródła podają, że sekcja jej zwłok wykazała obecność pałeczek duru brzusznego w pęcherzyku żółciowym. George Soper napisał jednak, że nie przeprowadzono sekcji, co inni badacze uznają za swoisty spisek, mający na celu uspokojenie opinii publicznej po jej śmierci. Sprawa „Mary Mallon”Tyfusoej Mary” była pierwszą, w której wykryto i przymusowo odizolowano bezobjawowego nosiciela Salmonella Typhi. W artykule z 2013 r., opublikowanym na łamach „Annals of Gastroenterology”, autorzy podsumowali: „Historia Mary Mallon, uznanej za „nieczystą”, jak trędowaci, może stanowić pewną moralną lekcję dotyczącą tego, jak chronić chorych i jak można chronić się przed chorobami […] Zanim zmarła, urzędnicy systemu opieki zdrowotnej Nowego Jorku zidentyfikowali ponad 400 innych zdrowych nosicieli Salmonella Typhi, ale nikt inny nie był przymusowo przetrzymywany ani nie był ofiarą „niechcianej choroby”.
Medycyna tamtej epoki nie miała całkowicie skutecznego rozwiązania: nie było antybiotyków zwalczających zakażenia, a usunięcie pęcherzyka żółciowego było operacją niebezpieczną, czasem wręcz śmiertelną. Niektórzy współcześni specjaliści twierdzą, że pałeczki duru brzusznego mogą „schować się” w makrofagach i następnie osiedlać w jelitowych węzłach chłonnych lub śledzionie.
„Tyfusowa Mary”: ślady w popkulturze
W anglosaskiej popkulturze wyrażenie ”tyfusowa Mary” to potoczne określenie każdego, kto świadomie (lub nie) rozprzestrzenia chorobę lub inne niepożądane zjawiska. Historia Mary Mallone zainspirowała twórców z Marvel Comics, którzy stworzyli postać Mary Fisk, znanej jako Krwawa Mary czy Mutant Zero.
Piśmiennictwo:
Brooks J. The sad and tragic life of Typhoid Mary. CMAJ. 1996; 154(6): 915-6.
Marineli F, Tsoucalas G, Karamanou M i wsp. Mary Mallon (1869-1938) and the history of typhoid fever. Ann Gastroenterol. 2013; 26(2): 132-134.
