14 listopada 2024 roku na łamach czasopisma „Genome Medicine” ukazał się artykuł opisujący wyniki małego badania klinicznego u pacjentek z potrójnie ujemnym rakiem piersi (Triple-negative breast cancer; TNBC), które otrzymały eksperymentalną szczepionkę opracowaną w celu zapobiegania nawrotom tego nowotworu. Badanie, przeprowadzone w Washington University School of Medicine w St. Louis w ramach terapii opracowanej przez tamtejszych naukowców, jest pierwszym, w którym przedstawiono wyniki dotyczące tego typu szczepionki – będącej szczepionką z tzw. neoantygenowym DNA – a przeznaczonej dla pacjentek z rakiem piersi. W obiecujących wynikach wykazano, że szczepionka na raka piersi jest dobrze tolerowana i silnie stymuluje układ odpornościowy chorych osób.
Szczepionka na raka piersi – badania kliniczne
Opisane badanie należało do badań klinicznych I fazy. Objęło 18 pacjentek, u których zdiagnozowano potrójnie ujemnego raka piersi, który nie dał przerzutów. Każda pacjentka otrzymała standardową opiekę, a oprócz tego trzy dawki spersonalizowanej szczepionki dostosowanej do wykrytych kluczowych mutacji w konkretnym nowotworze. Szczepionka ta miała na celu „wyszkolenie” komórek odpornościowych do rozpoznawania, atakowania, a także niszczenia konkretnych komórek niosących te mutacje. Co istotne, po tym leczeniu u 14 z 18 pacjentek wykazano odpowiedź immunologiczną na szczepionkę. Po kolejnych trzech latach obserwacji u 16 z nich nie stwierdzono nowotworu. Badanie na wczesnym etapie miało przede wszystkim na celu ocenę bezpieczeństwa szczepionki. W związku z tym nie obejmowało grupy kontrolnej w celu określenia jej skuteczności. Naukowcy przeanalizowali także dane archiwalne dotyczące pacjentek z potrójnie ujemnym rakiem piersi leczonych wyłącznie w ramach standardowej opieki. W tej grupie średnio tylko u około połowy pacjentek po trzech latach od zakończenia leczenia nie stwierdzano komórek nowotworowych.
Szczególnie groźny potrójnie ujemny rak piersi
Potrójnie ujemny rak piersi jest niezmiernie agresywną grupą nowotworów sutka. Rośnie nawet przy braku „paliwa hormonalnego”, które ułatwia rozwój innych typów raka piersi. Do chwili obecnej nie ma terapii celowanych dla TNBC. Zazwyczaj leczy się go tradycyjnymi metodami, które obejmują radykalne operacje chirurgiczne, chemioterapię oraz radioterapię. Z powodów, które naukowcy wciąż badają, guz ten występuje częściej u Afroamerykanek, u których zdiagnozowano raka piersi. W opisanym powyżej badaniu właśnie jedną trzecią uczestników (sześciu z 18) stanowili Afroamerykanie. Do badania zakwalifikowano pacjentki z potrójnie ujemnym rakiem piersi, u których po pierwszej turze chemioterapii nadal występowały komórki nowotworowe.
U takich właśnie pacjentek ryzyko nawrotu nowotworu jest wysokie, nawet po chirurgicznym usunięciu pozostałego guza. Po operacyjnym usunięciu zmian rakowych zespół badawczy analizował i porównywał tkankę nowotworową ze zdrową tkanką tej samej pacjentki, aby znaleźć unikalne mutacje genetyczne w komórkach nowotworowych. Takie mutacje w komórkach nowotworowych pacjenta zmieniają białka tylko w nowotworze. Umożliwia to „wyszkolenie” układu odpornościowego, by jednocześnie rozpoznawał wyłącznie komórki ze zmienionymi białkami, a zostawiał w spokoju zdrowe tkanki.
Szczepionka na raka piersi i neoantygeny
Za pomocą zaprojektowanego przez siebie oprogramowania badacze wybrali zmienione białka – zwane neoantygenami – wytwarzane przez komórki nowotworowe pacjentek i zidentyfikowane jako te, które najprawdopodobniej będą wywoływać silną odpowiedź immunologiczną. Szczepionka dla każdej pacjentki zawierała średnio 11 neoantygenów (od minimum czterech do maksymalnie 20) specyficznych dla konkretnego nowotworu. Rozwój oprogramowania był prowadzony przez biologów obliczeniowych, co zostało opisane w powyższym artykule. Ponadto jednym z dalszych celów pracy tych naukowców jest szerokie udostępnienie opracowanych zasobów obliczeniowych innym badaczom nowotworów i klinicystom na całym świecie.
Trwają testy
W ramach start-upu, jakim jest firma Siteman, prowadzonych jest kilka badań nad szczepionkami przeciwnowotworowymi. Szczepionki do wszystkich tych badań produkuje się w Washington University School of Medicine. Co ważne, spełnia on wymagania określone przez amerykańską Agencję ds. Żywności i Leków (FDA). W niektórych badaniach klinicznych szczepionek u pacjentek z rakiem piersi testuje się są szczepionki spersonalizowane w połączeniu z rodzajem immunoterapii, stosującym tzw. inhibitory punktów kontrolnych, ponieważ wzmacniają działanie cytotoksycznych limfocytów T.
Piśmiennictwo:
Zhang X, Goedegebuure SP, Chen MY i wsp. Neoantigen DNA vaccines are safe, feasible, and induce neoantigen-specific immune responses in triple-negative breast cancer patients. Genome Med. 2024; 16(1): 131. doi: 10.1186/s13073-024-01388-3.
