Na początku lat sześćdziesiątych XX wieku stwierdzono, że linie komórkowe fibroblastów nerki pochodzącej od koczkodana zielonosiwego (Chlorocebus aethiops), które były używane do przygotowania szczepionek na polio są zakażone małpim poliomawirusem 40 (Simian Virus; SV40).
Patogen ten również został odkryty w 1960 i jest naturalnie występującym wirusem, który zakaża małpy w Afryce. W 1961 roku odkryto, że SV40 może powodować nowotwory u gryzoni. Wirusa wykryto także później w niektórych postaciach nowotworów u ludzi. Na przykład w guzach mózgu i kości, międzybłoniaku opłucnej i otrzewnej oraz w niektórych typach chłoniaków nieziarniczych –- jednakże nie stwierdzono, by SV40 powodował te nowotwory.
Stwierdzono, że SV40 był obecny w zapasach podawanej domięśniowo szczepionki przeciwko polio (IPV), zwłaszcza w partiach używanym w USA w latach 1955–1963. Szczepionki, w których wykryto SV40, zostały wyprodukowane w latach 1955–1961 przez firmę Lederle (obecnie należąca do koncernu Wyeth). Zanieczyszczenie wynikało z obecności wirusa w podłożu – hodowlach komórkach nerek zakażonych bezobjawowo małp.
Nie stwierdzono natomiast występowania SV40 w doustnych szczepionkach OPV. Najprawdopodobniej winna była ówczesna technika do inaktywacji wirusa polio w szczepionce Salka za pomocą formaldehydu. Nie usuwała w niezawodny sposób SV40. Szacuje się, że w latach 1955-1963 ponad 98 milionów Amerykanów otrzymało jedną lub więcej dawek szczepionki przeciwko polio. Część z nich była skażona SV40; tak więc około 10–30 milionów obywateli USA mogło otrzymać dawkę szczepionki skażoną SV40. Późniejsze badania wykazały, że szczepionka na polio produkowana przez kraje byłego bloku wschodniego do 1980, a stosowana w ZSRR, Chinach i kilku krajach Afryki mogła zostać także skażona. Kolejne setki milionów ludzi było narażonych na zakażenie SV40.
Szczepionka na polio, SV40 i nowotwory
W 1998 roku amerykański National Cancer Institute przeprowadził szeroko zakrojone badanie, wykorzystując informacje o przypadkach nowotworów z bazy danych SEER tego instytutu. Opublikowane wyniki badania nie wykazały zwiększonej częstości występowania nowotworów u osób, które mogły otrzymać szczepionkę zawierającą SV40. W innym dużym badaniu przeprowadzonym w Szwecji zbadano zachorowalność na raka u 700 000 osób. Otrzymały one potencjalnie skażoną szczepionkę przeciwko polio dopiero w roku 1957. Badanie to także nie wykazało zwiększonej zachorowalności na nowotwory pomiędzy osobami, które otrzymały szczepionki przeciw polio zawierające SV40 i tymi, które ich nie otrzymały.
Kwestia czy SV40 powoduje nowotwory u ludzi, pozostaje wciąż dyskusyjna. Do rozwiązania tych kontrowersji konieczne jest stosowanie ulepszonych testów do wykrywania SV40 w tkankach ludzkich. W latach sześćdziesiątych XX wieku trudno było wykryć małe ilości wirusa. Było tak aż do pojawienia się reakcji łańcuchowej polimerazy (PCR) w 20 lat później; od tego czasu przechowywane próbki szczepionki wyprodukowanej po 1962 r. dały wynik negatywny na obecność DNA SV40. Wiadomo też, że SV40 krążył wśród ludzi jeszcze przed latami pięćdziesiątymi XX wieku. Jedno z badań wykazało, że 12% niemieckich studentów medycyny w roku 1952 – a więc przed wprowadzeniem szczepionek przeciwko polio – miało już przeciwciała anty-SV40.
Szczepionka na polio – oskarżenie o powiązania z… AIDS
Kolejne kontrowersje dotyczące szczepionek przeciwko polio pojawiły się w 1987 roku, kiedy to Blaine Elswood skontaktował się z dziennikarzem Tomem Curtisem w sprawie „szokującej historii” na temat powiązań szczepionki OPV i AIDS. Curtis opublikował artykuł na ten temat w czasopiśmie „Rolling Stone” w 1992 roku. Hilary Koprowski pozwał „Rolling Stone” i Toma Curtisa o zniesławienie. „Rolling Stone” musiał zapłacić symbolicznego 1 dolara odszkodowania i ponieść około 500 000 dolarów kosztów sądowych.
W liście z sierpnia 1992 roku opublikowanym na łamach „Science” Hilary Koprowski odrzucił hipotezę dotyczącą powiązań szczepionki OPV z AIDS. Wskazał na liczne błędy merytoryczne w jej założeniach. W październiku 1992 roku „Science” opublikowało artykuł zatytułowany „Panel Nixes Congo Vaccine as source”. Opisywał on ustalenia niezależnego zespołu naukowców, który uznał każdy proponowany krok w hipotezie OPV-AIDS za „problematyczny”. Konkluzją była opinia, iż można stwierdzić z niemal całkowitą pewnością, że szczepionki przeciwko polio nie były przyczyną AIDS.
Szczepionka na polio – nietrafione hipotezy
Brytyjski dziennikarz Edward Hooper powtórzył w kilka lat później w swojej książce „The River” hipotezę, że badania Hilarego Koprowskiego nad szczepionką na polio w Kongo Belgijskim pod koniec lat pięćdziesiątych XX wieku mogły spowodować wyzwolenie pandemii AIDS. Jego teoria uzyskała poparcie biologa ewolucyjnego, W. D. Hamiltona. Napisał on przedmowę do książki Hoopera. Odbył on dwie wyprawy do Konga, by zebrać dowody na hipotezę wiążącą szczepienia OPV z rozwojem HIV. Jednak żadna z ponad 60 próbek moczu i kału pobranych przez Hamiltona nie zawierała HIV, ani jego małpiego protoplasty SIV. Mimo to Hamilton wykorzystał swój prestiż w brytyjskim Royal Society do promowania spotkania dyskusyjnego na temat swej hipotezy.
We wrześniu 2000, Hooper dalej podtrzymał swoje zarzuty, chociaż twierdzenia te obalili niektórzy obecni na spotkaniu naukowcy. Na tym spotkaniu trzy niezależne laboratoria opublikowały wyniki badań pozostałych zapasów oryginalnej szczepionki Koprowskiego. Testy potwierdziły twierdzenie Hilarego Koprowskiego. Jego szczepionka na polio powstałą na komórkach nerki koczkodana zielonosiwego (Vero), nie zaś szympansa, i nie wykazały żadnych dowodów na skażenie ich SIV lub HIV. Na konferencji zaprezentowano dodatkowe dane epidemiologiczne i filogenetyczne, które podważyły inne aspekty hipotezy łączącej OPV z AIDS.
Badania negują związek szczepionki przeciwko polio z AIDS
Według raportu opublikowanego w „Science” Edward Hooper „nie kwestionował wyników; po prostu je odrzucił”. W 2001 roku trzy artykuły opublikowane na łamach „Nature” badały różne aspekty hipotezy wiążącej szczepienia OPV z AIDS, podobnie jak artykuł opublikowany przez „Science”. W każdym przypadku wyniki badań stanowczo negowały powiązania pomiędzy szczepionką przeciwko polio a AIDS. Cytowane dowody obejmowały wiele niezależnych badań. Datowały one przejście HIV-1 na ludzi na lata 1915–1941, a prawdopodobnie na lata trzydzieste XX wieku.
Wyniki te potwierdziły się w późniejszym badaniu z wykorzystaniem próbek z lat sześćdziesiątych XX wieku, które również wykazało, że epidemia HIV rozpoczęła się w latach 1908–1930. W swojej książce Hooper stwierdził również, że Gaston Ninane angażował się w wykorzystywanie komórek szympansów do produkcji szczepionki w Kongu. Ninane odpowiedział na ten zarzut stwierdzając, że kategorycznie zaprzecza, iż kiedykolwiek próbował przeprowadzić hodowle tkankowe z komórek szympansa. Także osoby zaangażowane w produkcję i dystrybucję szczepionek z Ameryki stwierdziły, że w Kongo nie przygotowano żadnej szczepionki lokalnie i że użyto jedynie szczepionek pochodzącej z USA.
Najstarsza próbka z HIV-1
Najstarszą potwierdzoną próbką pochodzącą od człowieka, a wykazującą obecność HIV-1, jest archiwalna próbka osocza. Pobrana od anonimowego dawcy w mieście Leopoldville w Kongo Belgijskim (obecnie Kinszasa w Demokratycznej Republice Konga) w roku 1959. W 2008 roku zidentyfikowano częściowe sekwencje HIV w próbce węzłów chłonnych pobranej od dorosłej kobiety, również w Kinszasie, w roku 1960 r. Próbki te są istotne nie tylko dlatego, że są najstarszymi zawierającymi wirusa wywołującego AIDS. Pokazują też, że wirus ten charakteryzował się już dużą różnorodnością genetyczną w 1960 roku.
Tak więc, hipoteza, że szczepionka na polio (OPV) wiąże się z rozwojem HIV/AIDS jest obecnie zdyskredytowana. Analizy danych uzyskanych metodami biologii molekularnej i na podstawie badań filogenetycznych zaprzeczają jej w zupełności. W konsekwencji konsensus naukowy uznaje ją za obaloną. W artykule opublikowanym przez „Nature” w 2004 roku stwierdza się: „Nowe dane mogą nie przekonać zatwardziałego zwolennika teorii spiskowych, który uważa, że zanieczyszczenie szczepionki OPV wirusem małpiego niedoboru odporności zostało później i celowo zatuszowane. Jednak ci z nas, którzy wcześniej byli skłonni dać wiarę hipotezie OPV, teraz uznają, że sprawa została wyjaśniona.”
Piśmiennictwo:
Carroll-Pankhurst C, Engels EA, Strickler HD i wsp. Thirty-five year mortality following receipt of SV40- contaminated polio vaccine during the neonatal period. Br J Cancer. 2001; 85(9): 1295-7.
Worobey M, Santiago ML, Keele BF i wsp. Origin of AIDS: contaminated polio vaccine theory refuted. Nature. 2004; 428(6985): 820.