Demencja oraz choroby neurodegeneracyjne – w tym choroba Alzheimera – stanowią jedną z głównych przyczyn śmiertelności w krajach rozwiniętych, a koszt ich leczenia na całym świecie szacuje się na ponad 1 miliard dolarów. Mogą one doprowadzać do głębokiego cierpienia i wykluczenia ze społeczeństwa zarówno u samego chorego, jak i osób opiekujących się nim. W związku z tym stanowią one jedno z najważniejszych wyzwań dla współczesnej medycyny i zdrowia publicznego. Wśród naukowców pojawia się też następujący temat: szczepienia a demencja.
Przyczyny i patofizjologia choroby Alzheimera
Dokładne przyczyny demencji czy choroby Alzheimera są nadal nieznane; spekuluje się jednak, że mają one głównie podłoże genetyczne. Pomimo licznych internetowych doniesień nie ma twardych dowodów naukowych na to, że jednym z czynników wyzwalających jest glin i jego związki czy też metaliczne aluminium.
Wyzwania w leczeniu choroby Alzheimera
Ponieważ u pacjentów z chorobą Alzheimera często identyfikuje się złogi (płytki) amyloidowe, wiele badań koncentruje się na atakowaniu tych płytek w celu odwrócenia ich wpływu na układ nerwowy, który prowadzi do choroby Alzheimera. Złogi amyloidowe, fosforylowane białka tau i neurofibrylarne są na ogół łatwo widocznymi patologiami. Można je zaobserwować za pomocą analizy mikroskopowej tkanki mózgowej pobranej w wyniku sekcji zwłok osób potencjalnie dotkniętych chorobami neurodegeneracyjnymi. Wydaje się, że mają one istotny wpływ na funkcjonowanie nerwów. Jednak pomimo tych obserwacji dokładna patofizjologia, czyli rozwój choroby Alzheimera, nie jest dalej znana.
Brak skutecznych testów diagnostycznych
Ponieważ nauka nie ma obecnie jasnej wiedzy na temat etiologii i patofizjologii chorób neurodegeneracyjnych, obecnie dostępnych jest niewiele metod leczenia choroby Alzheimera. Niektóre leki celują w złogi amyloidowe, ale nie wykazano, że zmieniają one istotnie przebieg choroby. Kilka innych preparatów, wraz z ćwiczeniami pamięci, pomaga złagodzić niektóre objawy tych chorób, ale z pewnością nie są one lekarstwem. Podobnie, obecnie stosowane metody leczenia demencji mają głównie charakter objawowy i dają umiarkowany efekt.
Warto też podkreślić jeden istotny fakt: nie ma obecnie testów laboratoryjnych w kierunku choroby Alzheimera czy też demencji. Zazwyczaj dopiero w badaniu sekcyjnym można wykryć jedynie blaszki amyloidowe i inne patologie w obrębie ośrodkowego układu nerwowego. Niestety w przypadku braku sekcji zwłok rozpoznanie kliniczne tych chorób jest wyłącznie „możliwe” lub „prawdopodobne”, w oparciu o inne ustalenia, takie jak badanie funkcjonowania pamięci i inne testy psychologiczne.
Potencjalne korzyści ze stosowania szczepionek
Pomimo niespójności w identyfikacji konkretnych leków, które mogą modyfikować ryzyko choroby Alzheimera lub demencji, pojawiły się pewne informacje dotyczące poszczególnych klas leków. Stwierdzono, iż stosowanie środków przeciwdrobnoustrojowych, szczepionek i leków przeciwzapalnych wiązało się ze zmniejszonym ryzykiem demencji i choroby Alzheimera. Leki przeciwcukrzycowe, witaminy i suplementy diety oraz leki przeciwpsychotyczne wiązały się ze zwiększonym ryzykiem ich wystąpienia. Znaleziono też sprzeczne dowody dotyczące stosowania leków przeciwnadciśnieniowych i przeciwdepresyjnych. Tak więc istnieje pilna potrzeba dalszych badań klinicznych w tym kierunku. Ważna może być zmiana priorytetów leków stosowanych w leczeniu chorób neurodegeneracyjnych.
Szczepienia a demencja – analiza wpływu szczepionek na ryzyko demencji
Poniżej przedstawiona jest lista popularnych szczepionek stosowanych u osób dorosłych oraz dane dotyczące ich ogólnego wpływu na ryzyko rozwoju demencji lub choroby Alzheimera:
• Metaanaliza i przegląd systematyczny opublikowany w roku 2022 wykazały, że szczepienia u osób dorosłych oraz seniorów wiążą się z o 35% niższym ryzykiem demencji. Stwierdzono, iż szczególne szczepionki, takie jak Tdap (szczepionka dla dorosłych przeciwko tężcowi, błonicy i krztuścowi), szczepionka przeciwko półpaścowi (VZV) i wirusom grypy miały najbardziej znaczące działanie ochronne.
• Badanie kohortowe wykazało, że szczepienie Tdap wiązało się z o 42% niższym ryzykiem demencji. Badacze zasugerowali, że to działanie ochronne może wynikać z nieswoistego działania szczepionki na stany zapalne w organizmie, a nie z odporności swoistej dla patogenu.
• W innym badaniu kohortowym stwierdzono, że podanie szczepionki przeciwko półpaścowi wiąże się z o 35% niższym ryzykiem demencji. Naukowcy stwierdzili, że było to potencjalnie spowodowane jej rolą w zmniejszaniu stanu zapalnego i zapobieganiu efektom namnażania wirusów, które mogą przyczyniać się do procesów neurodegeneracyjnych. Inne badania wykazały wcześniej, że sam półpasiec zwiększa ryzyko demencji.
• Metaanaliza wykazała 31% zmniejszenie ryzyka demencji, podczas gdy badanie kohortowe wykazało 40% zmniejszenie ryzyka choroby Alzheimera wśród osób regularnie szczepiących się przeciwko wirusom grypy.
Szczepienia a demencja – podsumowanie i potrzeba dalszych badań
Istnieje więc szeroki konsensus naukowy co do tego, że szczepionki podawane wśród osób dorosłych mogą znacząco zmniejszyć ryzyko rozwoju choroby Alzheimera i demencji. Trzeba jednak zaznaczyć, że same szczepionki nie zapobiegają w magiczny sposób demencji. One „tylko” zmniejszają ryzyko rozwoju chorób, które same w sobie znacznie zwiększają ryzyko demencji. Możliwe jest również, że szczepionki powodują nieswoiste działanie immunologiczne, które ma nieznany wpływ na rozwój chorób neurodegeneracyjnych. Oczywiście potrzebne są dalsze badania, aby ustalić, czy mechanizmy te mają bezpośredni związek z demencją i chorobą Alzheimera. Biorąc pod uwagę stwierdzonych w dotychczasowych badaniach wysoki poziom bezpieczeństwa tych szczepionek u dorosłych i widoczne zmniejszenie ryzyka demencji (pomimo zapobiegania niektórym niebezpiecznym chorobom), stosunek korzyści do ryzyka jest niezwykle wysoki. Warto więc być na bieżąco ze szczepionkami dla dorosłych. Warto też przyjmować ich stosowne dawki przypominające – może to prowadzić do dłuższego i bardziej produktywnego życia.
Piśmiennictwo:
Harris K, Ling Y, Bukhbinder AS i wsp. The Impact of Routine Vaccinations on Alzheimer’s Disease Risk in Persons 65 Years and Older: A Claims-Based Cohort Study using Propensity Score Matching. J Alzheimers Dis. 2023; 95(2): 703-718. doi: 10.3233/JAD-221231.
Scherrer JF, Salas J, Wiemken TL, Jacobs C, Morley JE, Hoft DF. Lower Risk for Dementia Following Adult Tetanus, Diphtheria, and Pertussis (Tdap) Vaccination. J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 2021 Jul 13;76(8):1436-1443. doi: 10.1093/gerona/glab115.
Scherrer JF, Salas J, Wiemken TL, Hoft DF, Jacobs C, Morley JE. Impact of herpes zoster vaccination on incident dementia: A retrospective study in two patient cohorts. PLoS One. 2021 Nov 17;16(11):e0257405. doi: 10.1371/journal.pone.0257405.
Sun H, Liu M, Liu J. Association of Influenza Vaccination and Dementia Risk: A Meta-Analysis of Cohort Studies. J Alzheimers Dis. 2023;92(2):667-678. doi: 10.3233/JAD-221036.
Underwood BR, Lourida I, Gong J i wsp. Data-driven discovery of associations between prescribed drugs and dementia risk: A systematic review. Alzheimers Dement (N Y). 2025; 11(1): e70037. doi: 10.1002/trc2.70037.
Tang E, Ray I, Arnold BF i wsp. Recombinant zoster vaccine and the risk of dementia. Vaccine. 2025
; 46: 126673. doi: 10.1016/j.vaccine.2024.126673.
Wu X, Yang H, He S, Xia T, Chen D, Zhou Y, Liu J, Liu M, Sun Z. Adult Vaccination as a Protective Factor for Dementia: A Meta-Analysis and Systematic Review of Population-Based Observational Studies. Front Immunol. 2022 May 3;13:872542. doi: 10.3389/fimmu.2022.872542.
