„Zły” cholesterol to główny winowajca miażdżycy i prawdziwa gwiazda wśród lipidów. W jego cieniu pozostają trójglicerydy, których podwyższone stężenie może zagrażać nie tylko naszemu sercu, ale też trzustce. Po co nam trójglicerydy, kiedy jest ich zbyt dużo i jak je okiełznać?
Czym są trójglicerydy i jaką funkcję pełnią?
Trójglicerydy, zwane również triglicerydami lub triacyloglicerolami, są lipidami powstającymi w wyniku kondensacji trzech cząsteczek kwasów tłuszczowych z cząsteczką glicerolu (alkoholu). Zawarte w pożywieniu trójglicerydy są zatem głównym dostawcą kwasów tłuszczowych. Te z kolei służą jako materiał budulcowy błon komórkowych i hormonów, ale też istotne źródło energii. Kwasy tłuszczowe są bezpośrednio zużywane przez pracujące mięśnie lub magazynowane w formie trójglicerydów w tkance tłuszczowej, mieszczącej się pod skórą i wokół organów wewnętrznych [1].
Jak przebiega metabolizm trójglicerydów?
Spożyte trójglicerydy są trawione, czyli enzymatycznie rozkładane na glicerol i kwasy tłuszczowe, w przewodzie pokarmowym. Obie składowe są wchłanianie z jelita cienkiego, po czym ponownie łączą się w trójglicerydy. Hydrofobowe tłuszcze są zamykane w białkowo-fosfolipidowych otoczkach, które poprzez limfę dostają się do krwiobiegu. W ten sposób powstają chylomikrony, czyli największe (nawet 10-krotnie większe niż LDL!) lipoproteiny, transportujące trójglicerydy z jelita do pozostałych narządów. Wyjątek stanowią trójglicerydy zawierające reszty kwasów tłuszczowych o średniej długości łańcucha, które żyłą wrotną trafiają bezpośrednio do wątroby. Część trójglicerydów nasz organizm wytwarza jednak samodzielnie. Trójglicerydy syntezowane w wątrobie stają się ładunkiem VLDL, czyli lipoprotein o bardzo małej gęstości [2].
W miejscu przeznaczenia trójglicerydy zawarte w chylomikronach i VLDL są rozkładane przez wbudowaną w śródbłonek naczyń krwionośnych lipazę lipoproteinową. Dzięki enzymatycznej hydrolizie kwasy tłuszczowe zostają uwolnione, aby mogły zaspokoić zapotrzebowanie energetyczne poszczególnych tkanek. Aktywność lipazy lipoproteinowej jest więc kluczowa dla obniżenia stężenia trójglicerydów w osoczu krwi. Jednocześnie zmienia się skład lipoprotein, które od tej pory stają się uboższe w trójglicerydy, a bogatsze w cholesterol. W ten sposób powstają remnanty, czyli resztki chylomikronów i VLDL o zróżnicowanych rozmiarach, które z krwi usuwa wątroba [3].
Trójglicerydy – jakie są normy stężenia?
Za optymalne, docelowe stężenie trójglicerydów w osoczu krwi uważa się wartości <100 mg/dl na czczo. Przedział 100-150 mg/dl uznaje się za graniczny, podczas gdy wyższe wartości wskazują na hipertriglicerydemię [4,5]:
- umiarkowaną – 150-500 mg/dl,
- ciężką – 500-880 mg/dl,
- bardzo ciężką – >880 mg/dl.
Co się dzieje, gdy stężenie trójglicerydów jest zbyt wysokie?
Podwyższone stężenie trójglicerydów może wynikać ze zwiększonej produkcji chylomikronów i VLDL oraz zmniejszonej aktywności lipazy lipoproteinowej. Wówczas niewielkie remnanty bogate w cholesterol gromadzą się w ścianach tętnic, indukując stan zapalny, dysfunkcję śródbłonka i tworzenie blaszek miażdżycowych. Co więcej, przy bardzo wysokich stężeniach trójglicerydów dochodzi do nadmiernego uwalniania wolnych kwasów tłuszczowych, które zaburzając pracę komórek trzustki, mogą wywołać silny stan zapalny, prowadzący nawet do obumarcia tkanki [5,6].
Trójglicerydy – czym grozi wysokie stężenie?
Stężenie trójglicerydów przekraczające 150 mg/dl wiąże się z podwyższonym ryzykiem sercowo-naczyniowym, wynikającym z nagromadzenia chylomikronów, VLDL i ich remnantów. Hipertriglicerydemię określa się mianem czynnika ryzyka rezydualnego, czyli niezależnego od stężenia cholesterolu LDL. Okazuje się bowiem, że hipertriglicerydemia zwiększa ryzyko chorób o podłożu miażdżycowym o ponad 30%, także u osób z optymalnym stężeniem cholesterolu LDL. Potwierdza to również związek między genami determinującymi metabolizm trójglicerydów a podatnością na chorobę niedokrwienną serca [4-7].
Stężenie trójglicerydów przekraczające 500 mg/dl niesie za sobą dodatkowo ryzyko ostrego zapalenia trzustki, które jest szczególnie wyraźne w przypadku wartości powyżej 880 mg/dl. Bardzo ciężka hipertriglicerydemia nasuwa podejrzenie zespołu chylomikronemii, charakteryzującego się stałą obecnością chylomikronów we krwi. Chylomikronemia wieloczynnikowa wynika z predyspozycji genetycznych, jak również wpływu chorób towarzyszących, np. otyłości czy cukrzycy. Przeciwnie, zespół rodzinnej chylomikronemii jest rzadkim schorzeniem związanym z mutacją genetyczną, prowadzącą do utraty aktywności lipazy lipoproteinowej, objawiającej się nawracającymi, ostrymi zapaleniami trzustki [4-7].
Skąd się bierze wysokie stężenie trójglicerydów?
Oprócz rzadkich przypadków mutacji monogenowych, hipertriglicerydemia rozwija się na podłożu wieloczynnikowym. Wśród możliwych przyczyn wysokiego stężenia trójglicerydów należy wymienić [8]:
- predyspozycje genetyczne,
- dietę wysokokaloryczną z dużą zawartością tłuszczów i cukrów prostych,
- nadmierne spożycie alkoholu,
- otyłość,
- zespół metaboliczny,
- insulinooporność i cukrzycę typu II,
- niedoczynność tarczycy,
- choroby nerek,
- ciążę,
- toczeń rumieniowaty układowy,
- przyjmowanie leków, takich jak glikokortykosteroidy, doustne estrogeny, tiazydy, retiole, niekardioselektywne beta-adrenolityki, tamoksifen, cyklofosfamid, cyklosporyna, inhibitory proteaz czy leki przeciwpsychotyczne II generacji.
Jak obniżyć stężenie trójglicerydów?
Podstawą leczenia hipertriglicerydemii, po wykluczeniu jej wtórnych przyczyn, jest zmiana stylu życia, obejmująca rezygnację z alkoholu, zmniejszenie masy ciała, regularną aktywność fizyczną, zaprzestanie palenia tytoniu oraz zbilansowaną dietę. Zalecane są produkty pełnoziarniste z wysoką zawartością błonnika i o niskim indeksie glikemicznym. Ponadto zmniejszenie spożycia tłuszczów oraz zastąpienie tłuszczów nasyconych tłuszczami jedno- i wielonienasyconymi. Ważne jest też ograniczenie słodyczy, w tym napojów słodzonych, gdyż cukry są wykorzystywane do syntezy kwasów tłuszczowych w wątrobie. W przypadku ciężkiej hipertriglicerydemii z chylomikronemią można również rozważyć stosowanie produktów zawierających trójglicerydy średniołańcuchowe, które trafiają z jelita do wątroby bez pośrednictwa chylomikronów [7-9].
Pacjentom, którzy mimo modyfikacji stylu życia nie osiągnęli optymalnych stężeń trójglicerydów, z pomocą przychodzi farmakoterapia. W przypadku umiarkowanej hipertriglicerydemii interwencja ma na celu obniżenie ryzyka sercowo-naczyniowego poprzez włączenie statyny. W dalszej kolejności pomocne mogą być kwasy omega-3, a zwłaszcza ikozapent etylowy, czyli wysoce oczyszczony kwas eikozapentaenowy, który w dziennej dawce 4 g wykazał skuteczność w obniżaniu ryzyka sercowo-naczyniowego. Kolejną metodą eskalacji terapii są fibraty, zmniejszające stężenie trójglicerydów o niemal 50%, stąd stosowane jako leki pierwszego wyboru w przypadkach ciężkiej hipertriglicerydemii [7-9]. Co więcej, pierwsze, nowoczesne leki bazujące na technologii mRNA, obniżające stężenie trójglicerydów nawet o 70% są już stosowane, a kolejne dostarczają dowodów na swoją efektywność w zaawansowanych badaniach klinicznych [5].
Hipertriglicerydemia może przysporzyć wielu kłopotów, nie tylko sercowych.
Nie brakuje jednak sposobów na pozbycie się podwyższonych trójglicerydów, a wraz z nimi rezydualnego ryzyka sercowo-naczyniowego – od diety zaczynając, a na lekach kończąc. Dokładna analiza lipidogramu i innych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego z pewnością pozwoli lekarzowi wybrać terapię, która najskuteczniej przybliży Cię do długiego i szczęśliwego życia. A Ty, czy masz swoje trójglicerydy pod kontrolą?
[1] Bańkowski E. Biochemia. Wydanie 4. Edra Urban & Partner 2020. ISBN: 9788366548053.
[2] Laufs U. i wsp. Clinical review on triglycerides. Eur Heart J. 2020;41(1):99-109.
[3] Stürzebecher P.E. i wsp. What is „remnant cholesterol”? Eur Heart J. 2023;44(16):1446-1448.
[4] Solnica B. i wsp. Wytyczne Polskiego Towarzystwa Diagnostyki Laboratoryjnej i Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego dotyczące diagnostyki laboratoryjnej zaburzeń gospodarki lipidowej 2024. Diagn Lab. 2024;60(1):1-24.
[5] Ginsberg H.N. i wsp. Triglyceride-rich lipoproteins and their remnants: metabolic insights, role in atherosclerotic cardiovascular disease, and emerging therapeutic strategies – a consensus statement form the European Atherosclerosis Society. Eur Heart J. 2021;42(47):4791-4806.
[6] Zimodro J.M. i wsp. Current and emerging treatment options for hypertriglyceridemia: state-of-the-art review. Pharmaceuticals. 2025;18(2):147.
[7] Mach F. i wsp. 2019 ESC/EAS Guidelines for the management of dyslipidaemias: lipid modification to reduce cardiovascular risk. Eur Heart J. 2020;41(1):111-188.
[8] Banach M. i wsp. Wytyczne PTL/KLRWP/PTK/PTDL/PTD/PTNT diagnostyki i leczenia zaburzeń lipidowych w Polsce 2021. Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce. 2021;7(3):113-222.
[9] Virani S. i wsp. 2021 ACC Expert consensus decision pathway on the management of ASCVD risk reduction in patients with persistent hypertriglyceridemia: a report of the American College of Cardiology Solution Set Oversight Committee. J Am Coll Cardiol. 2021;78(9):960-993.
