W ostatnich dniach Światowa Organizacja Zdrowia powołała Komitet ds. Nagłych Wypadków w sprawie wirusa ospy małpiej (Mpox Virus; MPXV). Jest to związane z rosnącą liczbą przypadków na kontynencie afrykańskim i przekroczeniem przez wirusa granic Demokratycznej Republiki Konga. Według danych prezentowanych przez WHO od początku 2024 roku zakażeniu MPXV na terenie Konga uległo ponad 14 tysięcy osób. Sam patogen był odpowiedzialny za 511 zgonów. Natomiast w ciągu ostatniego miesiąca zostało potwierdzonych 50 kolejnych przypadków zachorowania na małpią ospę w ościennych państwach, takich jak Burundi, Kenia, Rwanda i Uganda.
MPXV – kuzyn czarnej ospy
Wirus małpiej ospy należy do rodziny Poxviridae, rodzaju Orthopoxvirus, do którego zaliczany jest również czynnik odpowiedzialny za wywoływanie ospy prawdziwej (czarnej). Patogen tej został wyizolowany po raz pierwszy w 1958 roku u małp pochodzących z Zachodniej Afryki. Dopiero w latach 70-tych XX w. stwierdzono pierwsze zakażenia u ludzi, głównie też w Afryce. Poza Afrykę były zawlekane pojedyncze przypadki, które przez dekady nie stanowiły poważniejszego źródła ognisk zachorowań. Sytuacja uległa zmianie w latach 2022-23, gdy w 110 krajach zgłoszono ponad 85 000 przypadków i 100 zgonów. W zdecydowanej większości dotyczyły one krajów o wysokich dochodach poza kontynentem afrykańskim (Hiszpania, Portugalia, Wielka Brytania, USA). Wirus rozprzestrzeniał się niemal wyłącznie w drodze przenoszenia się z człowieka na człowieka.
MPXV- podtypy i zakażenia
MPXV ma dwa odrębne podtypy (klady) genetyczne – I i II – które występują endemiczne odpowiednio w Afryce Środkowej i Zachodniej. Zaobserwowano wcześniej, że klad I MPXV jest bardziej zakaźny i powoduje większy odsetek ciężkich infekcji niż klad II. Epidemia zakażeń Mpox, która rozpoczęła się w 2022 roku, była spowodowana przez klad II MPXV. Przypadki tej choroby były wówczas zgłaszane na całym świecie. Klad I występuje endemicznie w Demokratycznej Republice Konga i kilku innych krajach Afryki Środkowej. Zakażenia nim wywoływane są zgłaszane co roku.
W niektórych prowincjach Konga odnotowano ogniska kladu I MPXV związanego z kontaktami seksualnymi wśród mężczyzn uprawiających seks z mężczyznami i kobietami świadczącymi usługi seksualne oraz z ich kontaktami. W innych prowincjach do zakażenia doszło w wyniku kontaktu z zakażonymi martwymi lub żywymi dzikimi zwierzętami lub opieki nad pacjentem (przeniesienie wirusa w przypadku braku odpowiedniego sprzętu ochrony osobistej); wysoki odsetek przypadków odnotowano u dzieci w wieku poniżej 15 lat. Potwierdzone przypadki zakażeń kladem I Mpox zgłoszono w kwietniu 2024 roku w Republice Środkowoafrykańskiej, a pod koniec lipca 2024 wykryto je w Rwandzie i Ugandzie.
Infekcje Mpox stwierdzono także w Burundi, a ze względu na bliskość Burundi do Demokratycznej Republiki Konga i Rwandy, przypuszcza się, że należą one również do kladu I. Nie wiadomo natomiast, czy klad I MPXV występuje endemicznie w Burundi, Rwandzie i Ugandzie. Zakażenia kladem II, wraz z wariantami IIa i IIb, stwierdzane są głównie na terenie Afryki Zachodniej i charakteryzują się daleko łagodniejszym przebiegiem. Śmiertelność ogólna w przypadku zakażeń Mpox waha się od 1–10% w zależności od kladu, gdzie obecnie na terenie Demokratycznej Republiki Konga szacuje się ją na poziomie ok. 3%.
Raczej gryzonie niż małpy
Drogi zakażenia Mpox może stanowić bezpośredni kontakt z zakażonym zwierzęciem (tylko na terenie Afryki) lub też bezpośredni kontakt z osobą zakażoną, jej krwią czy wydzielinami. Rzadko stwierdza się zakażenia przenoszone drogą kropelkową. Paradoksalnie, wbrew swej nazwie, głównym rezerwuarem wirusa ospy małpiej są gryzonie żyjące w Afryce. Takie jak wiewiórki drzewiaste, wiewiórki sznurowe czy wielkoszczury gambijskie. Okres inkubacji MPXV u człowieka wynosi nawet do 25 dni. To daje szansę na terapeutyczne zastosowanie szczepionki u osób, które miały kontakt z innymi osobami zakażonymi wirusem. Ospa małpia jest zwykle chorobą samoograniczającą się, której objawy utrzymują się od dwóch do czterech tygodni.
Objawy i przebieg
U większości pacjentów przed wystąpieniem wysypki występuje charakterystyczny dwudniowy okres prodromalny, po którym następuje faza gorączki i złego samopoczucia. U około 90% pacjentów zakażonych MPXV dochodzi do powiększenia węzłów chłonnych. Może być jednostronne lub obustronne i dotyczy węzłów chłonnych podżuchwowych, szyjnych, zausznych, pachowych lub pachwinowych w dowolnej ich kombinacji. Ponieważ powiększenie węzłów chłonnych nie jest cechą charakterystyczną dla wirusa ospy prawdziwej, objaw ten stał się kluczową cechą wyróżniającą MPXV. Typowa wysypka w przebiegu ospy małpiej zaczyna się jako zmiany plamisto-grudkowe o średnicy 2–5 mm. Często zaczynające się na twarzy, a następnie rozprzestrzeniające się na inne części ciała (dłonie, stopy, genitalia). Zmiany skórne zazwyczaj występują w postaci grudek, pęcherzyków, krost i strupów w ciągu 14–21 dni. Potem zanikają, pozostawiając krótkotrwałe blizny.
Dzieci i osoby z obniżoną odpornością, w tym pacjenci zakażeni HIV, są obarczeni zwiększonym ryzykiem poważnych powikłań Mpox. Obejmują one prócz martwiczych objawów dermatologicznych, także objawy ogólnoustrojowe, jak zapalenie płuc, zapalenie mózgu, zapalenie rogówki czy wtórne zakażenia bakteryjne. Ryzyko powikłań jest większe także u kobiet w ciąży. Zakażenie MPXV może prowadzić do wrodzonej postaci ospy małpiej lub martwych urodzeń.
MPXV – diagnozowanie
Rozpoznanie zakażeń MPXV opiera się przede wszystkim na podstawie charakterystycznego obrazu klinicznego. W diagnostyce różnicowej ważne jest, by odróżnić zakażenia wirusem ospy małpiej od ospy wietrznej, odry, bakteryjnych zakażeń skóry, świerzbu, opryszczki, kiły czy innych chorób przenoszonych drogą płciową. By potwierdzić diagnozę, można zastosować testy oparte na reakcji łańcuchowej polimerazy (PCR). Wykonywane są one z wymazów ze skóry lub w płynie ze zmian pęcherzowych. Badania takie są konieczne, jeżeli istnieje duże podejrzenie zakażeń „z kontaktu”, zwłaszcza na terenie endemicznego występowania wirusa.
Czy są leki? Czy jest szczepionka?
Obecnie nie są dostępne żadne formalnie zatwierdzone leki do celowanej terapii zakażeń MPXV. Tekowirymat wykazuje pewne działanie przeciwko wszystkim pokswirusom, jednak określenie jego skuteczności w leczeniu ospy małpiej wymaga dalszych badań klinicznych. Ze względu na podobieństwo genetyczne między wirusami ospy małpiej i ospy prawdziwej, leki przeciwwirusowe i szczepionki opracowane przeciwko wirusowi ospy prawdziwej mogą być stosowane w leczeniu i zapobieganiu zakażeniu MPXV. Potencjalnymi opcjami terapeutycznymi są także brincidofowir (BCV) i dożylna immunoglobulina przeciwko wirusowi krowianki (VIGIV). W większości przypadków zakażeń MPXV stosuje się leczenie objawowe. Z użyciem aktualnie dostępnych środków zaradczych (zewnętrznie odkażających, przeciwgorączkowych, przeciwbólowych czy przeciwświądowych).
Nie ma też oficjalnie istniejącej szczepionki przeciwko wirusowi ospy małpiej. Szczepionka trzeciej generacji Imvanex zarejestrowana w UE przeciwko ospie prawdziwej wykazuje skuteczność rzędu 70–80%. Nie jest dostępna w obrocie detalicznym. Szczepienia zalecane są osobom powyżej 18 roku życia narażonym na MPXV. Zwłaszcza z współistniejącymi czynnikami ryzyka zachorowania (zakażenie HIV, leczenie immunosupresyjne). Podanie dwóch dawek szczepionki w odstepie 28 dni zapewniają znaczną ochronę przed ciężką postacią zakażenia wirusem ospy małpiej, niezależnie od jego kladu. Obecnie nie ma zaleceń dotyczących szczepień podróżnych, którzy nie spełniają powyższych kryteriów szczepień.
Piśmiennictwo:
Alakunle E, Kolawole D, Diaz-Cánova D i wsp. A comprehensive review of monkeypox virus and mpox characteristics. Front Cell Infect Microbiol. 2024; 14: 1360586. doi: 10.3389/fcimb.2024.1360586.
Branda F, Romano C, Ciccozzi M i wsp. Mpox: An Overview of Pathogenesis, Diagnosis, and Public Health Implications. J Clin Med. 2024; 13(8): 2234. doi: 10.3390/jcm13082234.
https://www.science.org/content/article/deadlier-strain-mpox-spreads-more-african-countries
