Odra, choroba zaraźliwa i niebezpieczna, ponownie staje się palącym problemem w wielu regionach. Według najnowszych raportów, liczba przypadków gwałtownie rośnie, podkreślając pilną potrzebę podjęcia działań prewencyjnych. W obliczu tego zagrożenia, szczepienia stają się kluczowym narzędziem w zapobieganiu rozprzestrzenianiu się wirusa. Jakie są najnowsze dane i dlaczego szczepienia są tak istotne w zwalczaniu tej choroby?
Odra w Anglii i Irlandii: narastający problem zdrowotny
Brytyjska Agencja Bezpieczeństwa Zdrowia (UKHSA) ostrzegła, że po ognisku epidemicznym w West Midlands zaczęły pojawiać się kolejne w tym roku przypadki odry. W ciągu czterech tygodni od 15.01.2024 na terenie Wielkiej Brytanii odnotowano 166 potwierdzonych laboratoryjnie przypadków odry.
Najnowsze dane wskazują, że łączna liczba potwierdzonych przypadków od 01.10.2023 wynosi 521. Większość z nich (343; 66%) dotyczy dzieci poniżej 10 roku życia. Jedna czwarta (133; 25%) dotyczy młodych osób powyżej 15 roku życia. Przeważająca większość z nich dotyczyła osób niezaszczepionych lub zaszczepionych niekompletnie. Z kolei na początku tego miesiąca w Irlandii zgłoszono zgon mężczyzny po zakażeniu się wirusem odry. Niedawno udał się on do Birmingham, gdzie koncentruje się wiele przypadków z West Midlands. Był to pierwszy przypadek odry zgłoszony w Irlandii w 2024.
Może Cię zainteresuje: Bostonka: objawy, przebieg, leczenie
Odra na świecie: rosnące zagrożenie i wyzwania dla społeczności
Liczba przypadków odry na całym świecie rośnie wraz ze wzrostem liczby ognisk epidemicznych. WHO uznaje za duże zagrożenie te wywodzące się z krajów we wschodnim regionie Morza Śródziemnego, w Europie i Azji. Nowe ogniska odry pojawiły się w krajach europejskich, które wydają się dobrze wypadać pod względem ogólnego wskaźnika szczepień przeciwko odrze. Występują w nich jednak społeczności, w których występują niebezpiecznie duże różnice w odporności wśród młodszych dzieci. To coś innego niż w latach 2018 i 2019, kiedy zakażonych było także wiele niezaszczepionych starszych dzieci i dorosłych.
Także od czasu, gdy na początku roku zgłoszono kilka przypadków odry, na terenie całych Stanów Zjednoczonych stale rośnie liczba przypadków odry. Amerykańskie CDC po raz pierwszy wydały ostrzeżenie o sytuacji nadzwyczajnej 25.01.2024, informując, że w okresie od 01.12.2023 do 23.01.2024 w kilku stanach potwierdzono 23 przypadki odry. Od tego czasu do chwili obecnej na liście umieszczono siedem kolejnych stanów, w których odnotowano co najmniej 18 kolejnych zakażeń. CDC stwierdziło, że jest to konsekwencją wzrostu liczby nieszczepionych podróżnych narażonych na kontakt z wirusem i sprowadzających go z powrotem do USA z krajów Azji i Europy.
Przeczytaj: Alaskapox: co wiemy o nowym wirusie, dalekim „krewnym” czarnej ospy?
Odra szczególnie groźna dla dzieci i niemowląt
Należy pamiętać, że odra jest bardzo zaraźliwą chorobą wysypkową przede wszystkim dotyczącą wieku dziecięcego, której możemy skutecznie zapobiec dzięki powszechnie stosowanym szczepieniom. Jednak nadal w wielu krajach stanowi ona zagrożenie dla zdrowia i życia przede wszystkim niemowląt. Czynnikiem etiologicznym odry jest RNA-wirus, należący do rodziny Paramyxoviridae, którego jedynym rezerwuarem i gospodarzem jest człowiek. Na podstawie cech genetycznych wyróżniono 23 genotypy, których różnicowanie ma przede wszystkim znaczenie epidemiologiczne, bowiem wszystkie zawierają się w obrębie jednego serotypu.
Odra jest chorobą o ciężkim przebiegu z wysoką gorączką, kaszlem, nieżytem nosa, zapaleniem spojówek i drobnoplamistą wysypką na całym ciele. Przebiega w 4 fazach: wylęgania, objawów prodromalnych, wysypki i zdrowienia. Po 8–12 dniach inkubacji rozpoczyna się faza objawów prodromalnych, takich jak zapalenie spojówek ze światłowstrętem, katar, kaszel i podwyższona temperatura ciała. W 2–3 dniu objawów nieżytowych pojawiają się plamki Koplika, którymi są białe wykwity otoczone czerwoną obwódką, które poprzedzają wystąpienie wysypki. Po około 14 dniach od zakażenia rozpoczyna się okres wysypkowy, któremu towarzyszy ponowny wzrost temperatury nawet do 40°C i pogorszenie stanu ogólnego.
Odra – charakterystyczna wysypka
Wysypka pojawia się początkowo za uszami i wzdłuż linii włosów, schodzi na szyję, później tułów i kończyny. Wysypka ma charakter zlewający się, plamisto-grudkowy. Początkowo małe, różowe plamki stopniowo powiększają się i stają się żywo-różowe, ceglaste, często o charakterze krwotocznym. Wysypka ustępuje w tej samej kolejności, w której się pojawiała, pozostawiając brązowe przebarwienia i otrębiaste złuszczanie naskórka. W fazie wysypkowej nasilają się objawy z górnych dróg oddechowych, czyli kaszel, który ze wszystkich objawów odry utrzymuje się najdłużej. W fazie zdrowienia zanika wysypka, nie występuje już gorączka, widoczne jest charakterystyczne złuszczanie się naskórka.
Odra – groźne powikłania
Powikłania w przebiegu odry występują często. Najważniejszym jest zapalenie płuc, które może być wywołane przez sam wirus odry lub nadkażenie bakteryjne. Powikłania neurologiczne występują z częstością 1–3 na 1 000 przypadków odry. Do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego dochodzi najczęściej w okresie zejściowym wysypki oraz po 2–3 tygodniach. Śmiertelność sięga w tym przypadku około 15%. Trwałe powikłania, takie jak głuchota, upośledzenie umysłowe i porażenia rozwijają się u 20–40% chorych. Szczególnym powikłaniem jest podostre stwardniające zapalenie mózgu (ang. subacute sclerosing panencephalitis, SSPE). Pojawia się po 7–10 latach od zachorowania, z towarzyszącą nieodwracalną degeneracją neuronów. SSPE nieuchronnie prowadzi do zgonu w przeciągu kilku–kilkunastu lat.
Obraz kliniczny odry jest na tyle charakterystyczny, że większość rozpoznań opiera się na jego podstawie. Diagnostyka serologiczna polega na stwierdzeniu obecności swoistych przeciwciał klasy IgM. Bardziej skutecznym testem jest kilkukrotny wzrost miana swoistych przeciwciał klasy IgG przeciw wirusowi odry, stwierdzany w próbkach pobranych w odstępie 2–4 tygodni. Obecnie ze względu na czaso- i kosztochłonność bardzo rzadko przeprowadza się izolację wirusa in vitro z materiału klinicznego.
W przypadku niepowikłanej odry terapia polega na podawaniu leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych oraz łagodzących kaszel. Należy zadbać o odpowiednie nawodnienie chorego oraz komfort chorowania. Istnieją także doniesienia o celowości podawania wysokich dawek witaminy A w celu ograniczenia ryzyka powikłań.
Szczepionka, profilaktyka
Największą rolę w profilaktyce odry spełnia atenuowana szczepionka opracowana przez Johna Endersa w 1963 r. W 1967 zaprzestano jej użycia ze względu na niską skuteczność, jednak później opracowano około 20 różnych szczepionek przeciw odrze, w której większość wirusów pochodzi ze szczepu Edmonston, wyizolowanego przez Endersa w 1954 roku. W Polsce od 1975 roku wykorzystywano monowalentną szczepionkę opartą na rosyjskim szczepie Leningrad-16. Obecnie stosuje się skojarzone szczepionki MMR opracowane przez Maurice’a Hillmanna. Szczepionka monowalentna przeciwko wirusowi odry jest niedostępna. Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych na 2024 rok szczepionkę MMR podaje się dwukrotnie, najpierw w 13–15 miesiącu życia, a następnie w 6 roku życia. W dwudawkowym schemacie szczepień ma ona skuteczność około 92-95%. Obserwowany od kilkunastu lat wzrost zachorowań na odrę w Europie wynika ze zmniejszenia odsetka zaszczepionych dzieci, wiązanego z bezpodstawnymi obawami rodziców, że szczepionka MMR może mieć związek z występowaniem zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD).
Piśmiennictwo:
Griffin DE. Measles virus persistence and its consequences. Curr Opin Virol. 2020; 41: 46-51. doi: 10.1016/j.coviro.2020.03.003.
Naim HY. Measles virus. Hum Vaccin Immunother. 2015; 11(1): 21-6. doi: 10.4161/hv.34298. Shah N, Ghosh A, Kumar K i wsp. A review of safety and immunogenicity of a novel measles, mumps, rubella (MMR) vaccine. Hum Vaccin Immunother. 2024; 20(1): 2302685. doi: 10.1080/21645515.2024.2302685.