Chikungunya jest chorobą wirusową opisaną po raz pierwszy w Tanzanii w 1953 roku, zaś samo określenie „chikungunya” ma pochodzić z jednego z tamtejszych narzeczy i oznaczać „zgarbienie” czy „przykurczenie”. Wirus chikungunya (CHIKV) występuje endemicznie w Afryce, południowo-wschodniej Azji i na subkontynencie indyjskim.
Ostatnie duże epidemie tej choroby wystąpiły w 2006 roku na Mauritiusie, wyspie Réunion oraz w zachodnich, nadbrzeżnych rejonach Indii i w Malezji. Rodzime przypadki na terenie Europy po raz pierwszy stwierdzono w północno-wschodnich Włoszech w okolicach Rimini w sierpniu 2007 roku. Od tego czasu gorączka chikungunya stwierdzana jest co roku w basenie Morza Śródziemnego, zwłaszcza na wyspach greckich. Ponowne, liczne zachorowania odnotowano we Włoszech w 2017 i 2021 roku.
Chikungunya – alfawirus
Patogen powodujący gorączkę chikungunya jest alfawirusem należącym do rodziny Togaviridae. Na podstawie badań molekularnych wyróżniono trzy genotypy CHIKV, charakterystyczne dla poszczególnych obszarów jego występowania. Wirus przenoszą komary Aedes albopictus i Aedes aegypti, gdzie naturalnym rezerwuarem pozostają ludzie, małpy oraz gryzonie. Patogen zakaża osoby we wszystkich grupach wiekowych, w podobnym stopniu kobiety jak i mężczyzn. W 95% przypadków zakażeń przebieg gorączki chikungunya jest objawowy. Choroba zazwyczaj przebiega dwufazowo: pierwsza faza jest ostrą postacią zakażenia, zaś druga stanowi przetrwałe zapalenie wielu stawów w obrębie całego ciała. Faza ostra ma charakter nagły, z wystąpieniem objawów grypopodobnych i gorączki do 39°C, trwającej 3-4 dni. Do objawów ostrej fazy należą również stwierdzane w ponad 90% przypadków bóle stawów lub zapalenia stawów oraz niekiedy zmiany skórne pod postacią wysypki w obrębie kończyn i tułowia.
Bolesne bóle stawów
Bóle stawów i mięśni są niezwykle silne i skrajnie wyczerpujące. U większości z nich dochodzi do znacznego osłabienia sprawności ruchowej. Zajęcie procesem zapalnym mięśni, stawów oraz tkanki łącznej skóry wynika z zakażania przez CHIKV komórek nabłonkowych, śródbłonka, fibroblastów oraz makrofagów. U przeważającej części pacjentów bóle stawów trwają od 1 do 3 tygodni, jednak u niektórych mogą utrzymywać się nawet od 3 do 5 lat. W ciężkich postaciach zakażeń obserwuje się sporadycznie objawy neurologiczne, które jednak nie mają charakteru trwałego.
Najbardziej podatne osoby starsze
Osoby starsze oraz z chorobami reumatycznymi są bardziej podatne na przejście zakażenia CHIKV w fazę przewlekłą, która charakteryzuje się niespodziewanymi nawrotami gorączki, osłabieniem oraz zaostrzeniem bólów stawowych. Występuje wówczas ostre lub podostre zapalenie wielostawowe oraz podostre zapalenie ścięgien. Jednocześnie może być zajęte nawet do 10 stawów, gdzie powszechnie występuje też zapalenie stawów kręgosłupa. Objawy takie występują znacznie rzadziej u dzieci niż u osób dorosłych. Gorączka chikungunya zwykle nie jest chorobą śmiertelną, ma jednak duży wpływ na komfort życia i zdolność do pracy osób zakażonych. Nie stwierdza się transmisji człowiek – człowiek, choć były sporadyczne przypadki wertykalnego przeniesienia wirusa z matki na płód.
Gorączka chikungunya – rozpoznanie
Rozpoznanie gorączki chikungunya można potwierdzić jedynie za pomocą metod diagnostyki laboratoryjnej. W celu potwierdzenia ostrego zakażenia rekomendowane jest wykrycie wirusowego RNA techniką RT-qPCR w próbkach surowicy pobranej w ciągu 1–5 dni po pojawieniu się objawów choroby, natomiast od 6. dnia po wystąpieniu objawów dodatkowo należy wykonać badania serologiczne metodą ELISA w celu wykrycia w surowicy lub płynie mózgowo-rdzeniowym swoistych przeciwciał klas IgM i IgG oraz ocena zmian ich miana po upływie 2-3 tygodni. W przypadku gorączki chikungunya przeciwciała klasy IgM są wykrywalne w surowicy już 2 dni od zakażenia i są w niej obecne od kilku tygodni do 3 miesięcy.
Chikungunya – jest szczepionka
W chwili obecnej nie jest znane przyczynowe leczenie przeciwwirusowe chorych na gorączkę chikungunya. Stosuje się przede wszystkim leczenie objawowe, z zapewnieniem odpowiedniej podaży płynów. Zaleca się też stosowanie niesteroidowych leków przeciwgorączkowych oraz przeciwbólowych w celu złagodzenia objawów choroby. Nie poleca się natomiast podawanie aspiryny.
W USA dostępna jest już szczepionka Ixchiq (Valnevia), zawierająca kompletnego, atenuowanego wirusa chikungunya. Podawana jest ona w schemacie jednodawkowym i przeznacza się ją dla pełnoletnich pacjentów. Ochronny poziom przeciwciał utrzymuje się do 6 miesięcy. 30.05.2024 Europejska Agencja Leków (EMA) wydała pozytywną opinię na jej temat. Przewiduje się, że pozwolenie na dopuszczenie jej do obrotu na terenie Unii Europejskiej pojawi się w trzecim kwartale 2024 roku. Nieswoistą metodą zapobiegania zakażeniu CHIKV jest stosowanie repelentów oraz ubrań chroniących przed ukąszeniami komarów w regionach występowania wirusa.
Piśmiennictwo:
Moizéis RNC, Fernandes TAAM, Guedes PMDM i wsp. Chikungunya fever: a threat to global public health. Pathog Glob Health. 2018; 112(4): 182-194. doi: 10.1080/20477724.2018.1478777.
Mourad O, Makhani L, Chen LH. Chikungunya: An Emerging Public Health Concern. Curr Infect Dis Rep. 2022; 24(12): 217-228. doi: 10.1007/s11908-022-00789-y.
Wahid B, Ali A, Rafique S i wsp. Global expansion of chikungunya virus: mapping the 64-year history. Int J Infect Dis. 2017; 58: 69-76. doi: 10.1016/j.ijid.2017.03.006
