Kampylobakterioza jest chorobą stosunkowo mało znaną ze swej nazwy, jednak występującą co najmniej tak samo często jak salmonellozy. Kampylobakterioza wywoływana jest przez bakterie z rodzaju Campylobacter spp., z których najbardziej chorobotwórcze są Campylobacter jejuni oraz Campylobacter coli. Pałeczki Campylobacter jejuni są 3–4 razy częściej izolowane w przypadku zakażeń układu pokarmowego niż inne patogeny jelitowe, takie jak bakterie z rodzajów Salmonella spp. czy Shigella spp.
Kampylobakterioza i biegunki infekcyjne
W USA szacuje się, że powodują one około 2,4 miliona zakażeń rocznie. Podobne badania epidemiologiczne nie były dotąd prowadzone w Polsce. Uważa się, iż zakażenia Campylobacter jejuni są jedną z głównych przyczyn występowania biegunek infekcyjnych u ludzi na terenie Unii Europejskiej. Na podstawie danych epidemiologicznych Państwowego Zakładu Higieny wiadomo, że w Polsce w 2022 roku na kampylobakteriozę zachorowało 528 pacjentów. Z kolei w roku 2023 zakażenia o etiologii Campylobacter spp. odnotowano już u 866 osób. Należy jednak pamiętać, że ze względu na trudności diagnostyczne oraz łagodny charakter większości przypadków kampylobakteriozy dane powyższe mogą być znacznie zaniżone.
Pałeczki Campylobacter jejuni stanowią patogen zwierząt ciepłokrwistych i człowieka, powszechnie występujący w ich odchodach. Podstawowym rezerwuarem tych bakterii jest jednak drób, skąd wraz z kałem mogą kolonizować przewód pokarmowy zwierzyny dzikiej (dziki) oraz zwierząt domowych (psy i koty) i gospodarskich (świnie), zasadniczo nie powodując u nich objawów chorobowych.
Bakterie z rodzaju Campylobacter spp. mogą wywoływać zakażenia zlokalizowane w różnych narządach. Najczęściej jednak przebiegają one pod postacią ostrych zapaleń żołądka i jelit z objawami biegunkowymi. Do infekcji dochodzi najczęściej poprzez spożycie zakażonego niedogotowanego lub poddanego nieprawidłowej obróbce termicznej mięsa (najczęściej drobiowego). Przyczyną zakażenia bywa też mleko, skażona woda oraz zamieszkujące je ryby i skorupiaki. Dawka zakaźna Campylobacter jejuni dla człowieka jest stosunkowo niska i wynosi zaledwie 500–800 bakterii. Wystarczy więc około 1 kropli z zanieczyszczonego surowego mięsa kurczaka, aby doszło do infekcji. Dlatego do zakażeń ludzi poprzez spożycie zakażonego pokarmu dochodzi łatwo i stosunkowo często. Kampylobakterioza może być również spowodowana kontaktem z kałem nosiciela bakterii. Istotnym jest przestrzeganie podstawowych zasad higieny, szczególnie po każdej wizycie w toalecie.
Brak higieny
Kampylobakterioza jest chorobą, która przy braku stosownej higieny może ulegać szybkiemu rozprzestrzenianiu i stanowić zagrożenie epidemiologiczne. Bakterie przenoszą się z człowieka na człowieka drogą fekalno-oralną. Ogniska epidemiczne notuje się zazwyczaj w przedszkolach i internatach. Szczyt zachorowań przypada na późną wiosnę, lato i wczesną jesień. Od kontaktu z bakterią do wystąpienia objawów zakażenia mija zazwyczaj 5 do 14 dni. Warto jednak pamiętać, że kał pacjenta pozostaje zakaźny jeszcze przez kilka tygodni od momentu wystąpienia pierwszych objawów. Bakterie z rodzaju Campylobacter spp. w temperaturze pokojowej przeżywają około doby, a w warunkach lodówkowych (4–8 stopni) nawet do kilku tygodni.
Zawodowo na zakażenia Campylobacter jejuni narażeni są pracownicy ubojni i zakładów przetwórstwa mięsnego, hodowcy drobiu oraz lekarze weterynarii. Chorować jednak mogą osoby w każdym wieku, przy czym najbardziej podatne na infekcje są niemowlęta i dzieci, a na zakażenia uogólnione kobiety w ciąży oraz osoby z zaburzeniami odporności. Ponieważ przechorowanie kampylobakteriozy zapewnia częściową odporność, wraz z wiekiem zmniejsza się jej częstość, a także odsetek zakażeń objawowych. Z tego powodu u dorosłych wiele zakażeń Campylobacter jejuni przebiega bezobjawowo lub bardzo łagodnie. W przypadkach objawowych, symptomy najczęściej występują po około 5 dniach, maksymalnie do dwóch tygodni po spożyciu skażonej żywności.
Kampylobakterioza – objawy
Zakażenie zajmuje jelito czcze i jelito grube. 1–2 dni przed pojawieniem się biegunki często występują: bóle mięśni i głowy oraz uczucie złego samopoczucia. Biegunce zwykle towarzyszą silne, kurczowe bóle brzucha i gorączka. Intensywność biegunek jest różna: od pojedynczych luźnych stolców do 7-10 wypróżnień na dobę. Dominującym objawem mogą być bóle brzucha, tak silne, że przypominają zapalenie wyrostka robaczkowego. Objawy utrzymują się zwykle od 2 do 10 dni, jednak pacjent może odczuwać bóle brzucha jeszcze kilka miesięcy po przechorowaniu. Niekiedy, zwłaszcza u osób z niewydolnym układem odpornościowym, może dojść do zakażenia ogólnoustrojowego, przebiegającego pod postacią posocznicy.
Opisano także powikłania w postaci poinfekcyjnego zespołu Sweeta, kłębuszkowego zapalenia nerek z depozytami przeciwciał klasy IgM oraz zapalenia mięśnia sercowego. Podejrzewa się też, że zakażenia Campylobacter jejuni mogą przyczyniać się do powstawania choroby autoimmunizacyjnej, takiej jak zespół Guillaina-Barrégo (Guillain-Barré syndrome; GBS). Uważa się, że występująca wówczas odpowiedź autoimmunologiczna spowodowana jest podobieństwem antygenowym pomiędzy ludzkimi gangliozydami na powierzchni neuronów a oligosacharydami ściany komórkowej Campylobacter jejuni. Typowe jest występowanie objawów neurologicznych po 1–3 tygodniach od zakażenia, które poprzedza wystąpienie GBS w około 20% przypadków.
Kampylobakterioza – leczenie
Zakażenia spowodowane przez pałeczki Campylobacter spp. należą do chorób samoograniczających się i zwykle wymagają tylko leczenia objawowego (nawadnianie, przywrócenie równowagi elektrolitowej). Przy szczególnie ciężkim przebiegu choroby, zwłaszcza u osób z grup wysokiego ryzyka (osoby starsze lub z zaburzeniami funkcjonowania układu odpornościowego) pomaga antybiotykoterapia. Preferowanymi w takich przypadkach w Polsce są antybiotyki z grupy makrolidów. U dorosłych pacjentów można co prawda spotkać się ze stosowaniem także antybiotyków z innych grup, jak fluorochinolony czy tetracykliny, jednak w ostatniej dekadzie na całym świecie zaobserwowano narastanie oporności na antybiotyki i chemioterapeutyki wśród pałeczek z rodzaju Campylobacter spp.. Z badań w Polsce w latach 2003–2006 wynika, że wszystkie szczepy od ludzi były wrażliwe na erytromycynę (antybiotyk z grupy makrolidów). Natomiast w Polsce odsetek klinicznych szczepów Campylobacter jejuni opornych na fluorochinolony jest bardzo wysoki i sięga nawet 55,8%, zaś 13,7% opornych jest na tetracykliny.
W przebiegu kampylobakteriozy obserwuje się nieżyt żołądkowo-jelitowy, który zwykle jest podstawą do wykonania odpowiedniej diagnostyki. Opiera się ona przede wszystkim na mikrobiologicznym badaniu kału pobranego od pacjenta. Klasyczne badanie mikroskopowe, oparte na barwieniu metodą Grama, pozwala niekiedy uwidocznić charakterystyczny kształt Campylobacter spp. w świeżym stolcu. Hodowla mikrobiologiczna jest trudna, bowiem prowadzić się ją powinno na specjalnych podłożach w podwyższonej temperaturze 42°C w środowisku mikroaerofilnym. Możliwe jest też wykonanie testów molekularnych (PCR) oraz metod serologicznych (ELISA), które mają jednak przede wszystkim znaczenie epidemiologiczne.
Brak szczepionki
Nie istnieje profilaktyka swoista (szczepienia) zakażeń Campylobacter spp. W zapobieganiu zakażeniom podstawową rolę odgrywają zachowanie higieny poprzez:
- dokładne mycie rąk po każdym kontakcie z mięsem
- oddzielenie znajdujących się w lodówce surowych produktów pochodzenia zwierzęcego od innych wyrobów
- używanie przy obróbce mięsa osobnych desek do krojenia, noży oraz pojemników
- zaniechaniu płukania mięsa przed gotowaniem, by zapobiec przypadkowemu przeniesieniu ewentualnych bakterii na zlew czy blaty kuchenne.
Ważny jest także prawidłowy proces obróbki termicznej, najlepiej w temperaturze minimum 60°C przez co najmniej 15 minut, który uniemożliwia przetrwanie bakterii Campylobacter spp. w produktach żywnościowych. Również promieniowanie mikrofalowe oraz dodatek niektórych przypraw, takich jak cebula czy czosnek, ograniczają przeżywalność tych bakterii w produktach spożywczych.
Piśmiennictwo:
Kaakoush NO, Castaño-Rodríguez N, Mitchell HM i wsp. Global Epidemiology of Campylobacter Infection. Clin Microbiol Rev. 2015; 28(3): 687-720. doi: 10.1128/CMR.00006-15.
Khairullah AR, Yanestria SM, Effendi MH i wsp. Campylobacteriosis: A rising threat in foodborne illnesses. Open Vet J. 2024; 14(8): 1733-1750. doi: 10.5455/OVJ.2024.v14.i8.1.
Wardak S, Szych J, Zasada AA i wsp. Antibiotic resistance of Campylobacter jejuni and Campylobacter coli clinical isolates from Poland. Antimicrob Agents Chemother. 2007; 51(3): 1123-5. doi: 10.1128/AAC.01187-06.
