W ramach cyklu „Ciąża oparta na faktach” tym razem alkohol w ciąży i jego wpływ na rozwijające się dziecko. Jest on obecnie uważany za bezdyskusyjnie negatywny. Nie zawsze jednak tak było.. Jeszcze 50 lat temu nie było jasnych zaleceń dotyczących związku między spożywaniem alkoholu a zdrowiem płodu. Dowodem było stwierdzenie mojej teściowej, która gratulując nam rozwoju rodziny, dodała: „Teraz nie wolno już pić alkoholu kobietom w ciąży; my jeszcze czasem mogłyśmy”.
Alkohol w ciąży: niebezpieczeństwo dla zdrowia dziecka już od pierwszych chwil życia
Pierwsze ostrzeżenie, że spożywanie alkoholu przez kobiety w czasie ciąży jest przyczyną fizycznych i psychicznych wad wrodzonych u dzieci, zostało wydane w Stanach Zjednoczonych dopiero w 1981 roku! Obecnie jasnym jest, że żadna ilość alkoholu spożywana w czasie ciąży nie jest bezpieczna. Wszystkie jego rodzaje są równie szkodliwe, łącznie z symboliczną lampką wina [1].
Alkohol znajdujący się we krwi przedostaje się do dziecka na każdym etapie jego rozwoju, początkowo przez pęcherzyk żółtkowy, a następnie przez pępowinę.
Ekspozycja płodu na alkohol w ciąży zwiększa ryzyko poronienia już na jej początku, następnie w okresie organogenezy (rozwoju narządów) może prowadzić do powstania wad rozwojowych. Po jej zakończeniu, w okresie intensywnego rozwoju ośrodkowego układu nerwowego, stwarza ryzyko niepełnosprawności behawioralnych i intelektualnych [2].
Niepełnosprawności wywołane ekspozycją na alkohol w ciąży w okresie prenatalnym określane są płodowymi zaburzeniami ze spektrum alkoholu (ang. fetal alcohol syndrome, FAS). Dzieci z FAS mają dość typowe, nieprawidłowe rysy twarzy, mały rozmiar głowy, niską masę urodzeniową, problemy ze wzrokiem lub słuchem. Do tego słabą koordynację, trudności z koncentracją, opóźnienie w rozwoju mowy, niski iloraz inteligencji i wykazują tendencję do zachowań nadpobudliwych. Z kolei alkohol w okresie prekoncepcyjnym zmniejsza szansę na zajście w ciążę [2].
Przeczytaj także: Ciąża oparta na faktach. Dodatni test ciążowy: i co dalej?
Alkohol przed ciążą: niebezpieczeństwo nieświadomej ekspozycji
Po tym stricte naukowym i nieco przerażającym wstępie, przytoczmy jednak kilka również naukowych faktów, stawiających kwestię ekspozycji na alkohol w nieco szerszym kontekście. Po pierwsze, badania przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych dowodzą, że około połowa wszystkich ciąż jest niezamierzona, a najwyższy odsetek z nich występuje w grupie wiekowej kobiet o najwyższym ryzyku spożywania alkoholu (15–19 lat) [3].
Wśród kobiet planujących ciążę, część rzeczywiście wprowadza zmiany stylu życia mające na celu zwiększenie szansy na zajście w ciążę, w tym zwiększa aktywność fizyczną, zmienia dietę na prozdrowotną, rezygnuje z picia alkoholi i przyjmuje kwas foliowy. Mimo to, nawet w tej „świadomej” grupie, aż 55% kobiet nie dokonuje żadnych zmian [3]. Ekspozycja na alkohol w okresie przedkoncepcyjnym jest zatem bardziej powszechna, niż nam się wydaje.
Po drugie, większość prac naukowych i kampanii mających na celu zwiększenie świadomości dotyczącej szkodliwych skutków konsumpcji alkoholu skupia się na kobietach oraz na okresie samej ciąży. Ku zaskoczeniu badaczy, wśród kobiet negujących spożywanie alkoholu w okresie ciąży i prekoncepcyjnym, także zdiagnozowano liczne przypadku zespołu FAS, a wyjaśnieniem jego wystąpienia okazali się… ojcowie.
Mężczyźni a alkohol przed ciążą: wpływ nie tylko kobiet na zdrowie przyszłych dzieci
Z raportu amerykańskiej agencji Center for Disease Control & Prevention (CDC) wynika, że mężczyźni statystycznie piją więcej. Spożywają duże ilości alkoholu jednonarozo i są prawie czterokrotnie bardziej narażeni na zaburzenia związane z nadżywaniem alkoholu, niż kobiety [2]. Spożycie alkoholu przez mężczyzn w okresie przed poczęciem dziecka może mieć równie dalekosiężne konsekwencje, co jego konsumpsja przez kobietę. Dzieje się tak dlatego, że plemniki niosą ogromną ilość informacji epigenetycznych. Determinują onezmiany w sposobie ekspresji genów, silnie wpływając na rozwój płodu i zdrowie dziecka [4].
Im więcej alkoholu mężczyzna wypije przed odbyciem stosunkiem seksualnego, tym mniejsze są szanse na zajście w ciążę przez jego partnerkę. W niektórych przypadkach nawet o 50%! Powrót funkcji plemników do normy zajmuje znacznie więcej czasu, niż wynikałoby to z tempa ich produkcji [4]. Urodzenie zdrowego i inteligentnego dziecka to zatem praca zespołowa obojga partnerów już od chwili rozpoczęcia starań o zajście w ciążę.
Dieta śródziemnomorska a alkohol: nowe spojrzenie na jego rolę w zdrowiu sercowo-naczyniowym
Doniesienia dotyczące zalet diety śródziemnomorskiej w prewencji chorób sercowo-naczyniowych i zmniejszeniu śmiertelności nie do końca znajdują potwierdzenie w ostatnich badaniach. Klasyczna dieta śródziemnomorska zawiera m.in. umiarkowane spozycie alkoholu, głównie czerwonego wina [5]. Rzeczywiście, zawarte w czerwonych winie polifenole mająkorzystne działanie na układ sercowo-naczyniowy. Aktualne wytyczne zalecają ograniczenie konsumpcji alkoholu do maksymalnie 100 g/tydzień (7-12 drinków), zarówno dla kobiet jak i meżczyzn [5]. W teorii zatem możemy „bezpiecznie” codziennie wypić lampkę wina do kolacji, a w weekendy nawet dwie ! Jednak okazuje się, że najniższe ryzyko zdarzen sercowo-naczyniowych i zgonu stwierdza się… u abstynentów. W 2023 WHO stwierdziła, że dowody naukowe nie wskazują na istnienie progu, przy którym „włącza się” niekorzystne działanie alkoholu [6].
Alkohol a ciąża: bezpieczeństwo dla zdrowia przyszłego potomstwa
Podsumowując, dla partnerów planujących ciążę, ale – jak się wydaje – także dla ogółu społeczeństwa, nie ma „bezpieczenej” ilości alkoholu. Poczęcie i urodzenie zdrowego dziecka zależy od znacznie większej ilości czynników, niż ekspozycja na alkohol w ciąży. Zgłaszane poziomy spożycia alkoholu nie korelują bezpośrednio z występowaniem u dziecka wad wrodzonych. Jeśli w okresie przed zajściem w ciążę kobieta lub mężczyzna będący „sprawcami zamieszania” pili alkohol, należy tego czym prędziej zaprzestać. Co dobrego możemy na tym etapie zrobić ? Wbrew pozorom, bardzo dużo ! W kolejnym odcinku zaczniemy od faktów i mitów dotyczących aktywności fizycznej.
Aleksandra Gąsecka-van der Pol
O cyklu „Ciąża oparta na faktach”
Tytuł powstał na wzór pojęcia „medycyny opartej na faktach” (ang. evidence-based medicine), to znaczy będącej zbiorem najbardziej aktualnych dowodów naukowych, które możemy wykorzystać w codziennej praktyce klinicznej. Autorka poruszy w nim m.in. kwestie produktów żywnościowych „wskazanych i zakazanych”, kawy i alkoholu, suplementów i leków, diety wegetariańskiej i wegańskiej, seksu, higieny intymnej, sportu, podróży, fizjoterapii uroginekologicznej, badań, które warto wykonać czy też szczepień ochronnych.
Piśmiennictwo:
- Popova S, Lange S, Probst C, Gmel G, Rehm J. Estimation of national, regional, and global prevalence of alcohol use during pregnancy and fetal alcohol syndrome: a systematic review and meta-analysis. The Lancet Global Health. 2017 Mar 1;5(3):e290-9.
- National Center on Birth Defects and Developmental Disabilities, Centers for Disease Control and Prevention. Alcohol Use During Pregnancy. Last Reviewed: October 3, 2023.
- Walker MJ, Al-Sahab B, Islam F, Tamim H. The epidemiology of alcohol utilization during pregnancy: an analysis of the Canadian Maternity Experiences Survey (MES). BMC Pregnancy and Childbirth. 2011 Dec;11:1-9.
- Bhadsavle SS, Golding MC. Paternal epigenetic influences on placental health and their impacts on offspring development and disease. Frontiers in Genetics. 2022 Nov 18;13:1068408.
- ESC Scientific Document Group. 2021 ESC Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice. European Journal of Preventive Cardiology. 2021 Sep 24;29(1):5-115.
- Anderson BO, Berdzuli N, Ilbawi A, Kestel D, Kluge HP, Krech R, Mikkelsen B, Neufeld M, Poznyak V, Rekve D, Slama S. Health and cancer risks associated with low levels of alcohol consumption. The Lancet Public Health. 2023 Jan 1;8(1):e6-7.
