Wzrost zachorowań na krztusiec w Polsce i na świecie

Doniesienia medialne zarówno z Polski, jak i ze świata, wskazują na bardzo wysoki wzrost zachorowalności na krztusiec w ostatnim roku. Według oficjalnych danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny (NIZP-PZH) w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2024 roku na krztusiec zachorowało w Polsce 32 430 osób. Stanowi to niemal 86-krotny wzrost zachorowań w porównaniu z analogicznym okresem w roku 2023, gdy zachorowały wówczas 922 osoby. Istnieje jednak poważne ryzyko niedoszacowania powyższych danych epidemiologicznych.

Czym jest krztusiec?

Krztusiec, zwany inaczej kokluszem lub kaszlem 100-dniowym, jest ostrą chorobą zakaźną dróg oddechowych wywoływaną przez pałeczki Bordetella pertussis, a raczej przez wytwarzane przez nie toksyny. Do zakażenia dochodzi przede wszystkim drogą kropelkową, co oznacza, że bakterie przenoszą się w powietrzu podczas kaszlu, mówienia lub kichania osoby zakażonej. Uważa się, iż krztusiec jest jedną z najbardziej zakaźnych chorób, bowiem po bezpośrednim kontakcie z chorym ryzyko zakażenia wynosi ok. 80%. Przechorowanie krztuśca pozostawia długotrwałą odporność organizmu, ale możliwe są powtórne zachorowania.

Krztusiec i jegi

Krztusiec po raz pierwszy został opisany przez francuskiego lekarza Guillaume de Baillou po epidemii w Bretanii w roku 1578. Ogniska epidemiczne tej choroby były już powszechne w XVI i XVII wieku, jednak bakteria wywołująca krztuśca została ostatecznie zidentyfikowana i wyizolowana dopiero w 1906 roku przez Julesa Bordeta i Octave’a Gengou. Spadek częstości zakażeń odnotowano po II Wojnie Światowej wraz z opracowaniem szczepionki przeciwko krztuścowi. W Polsce wprowadzono ją do kalendarza szczepień w roku 1961 jako szczepionkę skojarzoną Di-Per-Te, wraz z anatoksyną tężcową (tężec) i toksoidem błoniczym (błonica). Nadal jednak Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) każdego roku odnotowuje do 40 milionów przypadków krztuśca na świecie, z czego 400 tysięcy kończy się śmiercią, głównie wśród dzieci z krajów rozwijających.

Zakażenie Bordetella pertussis

Okres inkubacji krztuśca wynosi średnio 7-14 dni, w niezmiernie rzadkich wypadkach może ulec wydłużeniu nawet do 42 dni. Człowiek jest jedynym rezerwuarem Bordetella pertussis; co prawda zaobserwowano sporadyczne przypadki krztuśca pośród szympansów i goryli w ogrodach zoologicznych, jednak uważa się za prawdopodobne, iż do zakażenia doszło w wyniku bliskiego kontaktu z ludźmi. Bakterie po inhalacji początkowo przylegają do nabłonka rzęskowego w nosogardzieli, gdzie ulegają namnożeniu. U pacjentów pediatrycznych, a zwłaszcza wśród niemowląt, u których przebieg choroby jest cięższy, bakterie mogą przedostać się do płuc. Zaczynają wówczas wytwarzać toksyny, które to odpowiadają za powstawanie martwicy komórek błon śluzowych dróg oddechowych. W związku z tym dochodzi do poważnego uszkodzenia nabłonka wyściełającego drogi oddechowe. To skutkuje wydzielaniem bardzo gęstego śluzu pobudzającego odruch kaszlu

Przebieg kliniczny krztuśca

Zachorować na krztuśca można w każdym wieku, łącznie z okresem noworodkowym. Krztusiec stanowi największe zagrożenie dla noworodków (zwłaszcza wcześniaków) i niemowląt, ale u starszych dzieci, nastolatków i dorosłych choroba ma również ciężki przebieg. Małe dzieci zakażają się zwykle od dorosłych domowników z nierozpoznaną lub późno rozpoznaną chorobą, gdzie najbardziej zakaża człowiek w pierwszych 2 tygodniach infekcji. Z dostępnych badań wynika natomiast, że pacjent chorujący na krztusiec, który przyjmuje antybiotyki przestaje być zakaźny od około piątego dnia po wdrożeniu leczenia.

Krztusiec – fazy przebiegu choroby

Typowymi objawami krztuśca u niemowląt i dzieci jest napadowy, szczekający kaszel połączony z odkrztuszaniem lepkiej wydzieliny. Natomiast u osób dorosłych występuje przewlekły kaszel, trwający nawet ponad 3 miesiące. W przebiegu choroby występują trzy następujące po sobie fazy: nieżytowa, napadowego kaszlu i zdrowienia.
Faza nieżytowa trwa 1-2 tygodnie. Charakteryzuje się nieżytem nosa, spojówek, gardła i oskrzeli z przekrwieniem błon śluzowych oraz łagodnym kaszlem nasilającym się w nocy. W tej fazie krztusiec jest najbardziej zakaźny, a podjęte leczenie z użyciem antybiotyków będzie najbardziej efektywne.
Faza kaszlu napadowego następuje, gdy toksyny prowadzą do intensywnych napadów kaszlu trwających 2-4 tygodnie. Ataki kaszlu kończą się wymiotami z powodu krztuszenia się lepką wydzieliną. W tej fazie występuje również tzw. „pianie”.
Okres zdrowienia charakteryzuje się zmniejszeniem nasilenia kaszlu, jednak może on utrzymywać się przez kilka tygodni.

Powikłania krztuśca

Do typowych powikłań krztuśca można zaliczyć wtórne bakteryjne zapalenia płuc, zapalenie ucha środkowego, a także uszkodzenie płuc (np. rozstrzenie oskrzeli czy niedodma). Choroba może prowadzić również do naderwania przyczepów mięśni międzyżebrowych, a nawet złamań żeber w związku z silnym kaszlem. U noworodków i małych dzieci powikłania krztuśca mogą mieć charakter neurologiczny, przebiegający z drgawkami i obrzękiem mózgu. W skrajnych sytuacjach obserwuje się trwałe uszkodzenia neurologiczne, takie jak głuchota czy padaczka. Powikłania krztuśca u osób starszych niejednokrotnie obejmują zaburzenia snu, utratę masy ciała, a nawet nietrzymanie moczu i przepuklinę pachwinową.

Diagnostyka krztuśca

Rozpoznanie kliniczne krztuśca wymaga potwierdzenia laboratoryjnego. Diagnostyka laboratoryjna obejmuje: izolację pałeczek krztuśca w warunkach in vitro, badania serologiczne oraz molekularne. Na początku choroby, w ciągu 3 tygodni od pojawienia się kaszlu można wykonać wymaz z gardła do badań mikrobiologicznych. Po tym czasie wykonuje się badanie surowicy krwi na obecność przeciwciał klas IgA oraz IgG przeciwko toksynie krztuścowej.

Leczenie krztuśca

W leczeniu krztuśca wykorzystuje się antybiotykoterapię z użyciem makrolidów (azytromycyna, klarytromycyna), wdrożoną w początkowej fazie zakażenia. Antybiotyk wprowadzony już w późniejszych fazach skraca czas zaraźliwości pacjenta, jednak nie wpływa już na przebieg choroby i jej objawy. Leczenie antybiotykiem w przypadku krztuśca dodatkowo wspiera się leczeniem objawowym, opartym na podawaniu leków rozrzedzających i ułatwiających odkrztuszanie wydzieliny z dróg oddechowych, nawadnianiu chorego oraz właściwym odżywianiu

Szczepienia przeciwko krztuścowi

Podstawowym sposobem zapobiegania zakażeniom Bordetella pertussis są szczepienia profilaktyczne. Zgodnie z aktualnym programem szczepień szczepienia na krztusiec są obowiązkowe i bezpłatne u dzieci. Szczepienie podstawowe obejmuje trzy dawki szczepionki podane co 4-6 tygodni pomiędzy 3 a 6 miesiącem życia i jedną dawkę uzupełniającą podaną pomiędzy 16 a 18 miesiącem życia. Dawkę przypominającą w postaci szczepionki acelularnej podaje się w 6 roku życia dziecka.

Zalecenia dotyczące szczepień przypominających

Właśnie brak powszechnych szczepień przypominających przeciwko krztuścowi, a co za tym idzie wygasanie odporności poszczepiennej uważa się za główną przyczynę wzrostu zakażeń Bordetella pertussis w grupie osób dorosłych. W okresie pandemii COVID-19 ze względu na wdrożenie obostrzeń sanitarnych liczba zachorowań na choroby zakaźne, w tym również na krztusiec znacznie spadła.

Krztusiec – profilaktyka poekspozycyjna

U osób z tzw. „kontaktu” z osobą chorą stosuje się antybiotykoprofilaktykę poekspozycyjną. Oznacza ona przyjmowanie antybiotyku, który jest stosowany w leczeniu krztuśca przez osobę zdrową, która miała kontakt z chorym na krztusiec pacjentem.

Piśmiennictwo
Cherry JD, Doustmohammadi S. Pertussis vaccines. Curr Opin Pediatr. 2022; 34(2): 126-131. doi: 10.1097/MOP.0000000000001108.
de Graaf H, Gbesemete D, Read RC. Controlled Human Infection with Bordetella pertussis. Curr Top Microbiol Immunol. 2024; 445: 155-175. doi: 10.1007/82_2022_260.
Kline JM, Smith EA, Zavala A. Pertussis: Common Questions and Answers. Am Fam Physician. 2021; 104(2): 186-192.

Tomasz Dzieciątkowski


Chcesz udostępnić nasz artykuł ?

Wystarczy, że podasz źródło: szczesliwie.pl