Odkrycia tegorocznych laureatów były przełomowe dla zrozumienia, jak działa układ odpornościowy i dlaczego nie wszyscy rozwijamy ciężkie choroby autoimmunologiczne. Ich prace otworzyły także drogę do nowych terapii w onkologii.
Tegoroczna Nagroda Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny trafiła do trójki naukowców:
- Mary E. Brunkow – Institute for Systems Biology, Seattle, USA
- Fred Ramsdell – Sonoma Biotherapeutics, San Francisco, USA
- Shimon Sakaguchi – Osaka University, Osaka, Japonia
Każdego dnia nasz układ odpornościowy chroni organizm przed tysiącami drobnoustrojów próbujących go zaatakować. To niezwykle złożony system, który musi nieustannie rozróżniać pomiędzy tym, co obce, a tym, co należy do nas. Jednak ta potężna broń wymaga precyzyjnej regulacji – w przeciwnym razie mogłaby zwrócić się przeciwko własnym komórkom i wywołać choroby autoimmunologiczne.
Właśnie to zagadnienie zbadali tegoroczni nobliści. Ich odkrycia ujawniły, jak działa system „hamulców bezpieczeństwa” w naszym organizmie. Kluczową rolę pełnią w nim komórki regulatorowe T (Treg). To swoiste „straże immunologiczne”, które powstrzymują inne komórki odpornościowe przed atakowaniem własnych tkanek.
– Ich odkrycia były przełomowe dla zrozumienia, jak działa układ odpornościowy i dlaczego nie wszyscy rozwijamy ciężkie choroby autoimmunologiczne – powiedział Olle Kämpe, przewodniczący Komitetu Noblowskiego.
Od przełomowej obserwacji do zrozumienia mechanizmu
W 1995 roku Shimon Sakaguchi dokonał odkrycia, które początkowo spotkało się ze sceptycyzmem. W tamtym czasie dominowała teoria, że tzw. tolerancja immunologiczna powstaje wyłącznie w grasicy, gdzie eliminowane są potencjalnie niebezpieczne komórki odpornościowe. Proces ten określano jako tolerancję centralną.
Sakaguchi udowodnił jednak, że to nie cała prawda. Odkrył nową populację limfocytów T, które utrzymują równowagę układu odpornościowego poza grasicą – w tzw. obwodowej tolerancji. Te komórki chronią organizm przed autoagresją i zapobiegają rozwojowi chorób autoimmunologicznych.
Kilka lat później, w 2001 roku, Mary Brunkow i Fred Ramsdell zidentyfikowali przyczynę, dla której pewna linia myszy laboratoryjnych była wyjątkowo podatna na choroby autoimmunologiczne. Odkryli mutację w genie, który nazwali Foxp3. Wkrótce dowiedli, że mutacje tego samego genu u ludzi prowadzą do bardzo ciężkiej choroby autoimmunologicznej znanej jako zespół IPEX.
W 2003 roku Sakaguchi połączył te dwa odkrycia: wykazał, że gen Foxp3 steruje rozwojem komórek regulatorowych T, które wcześniej sam zidentyfikował. W ten sposób powstał spójny obraz mechanizmu, dzięki któremu układ odpornościowy potrafi tolerować własne tkanki.
Nowa era w immunologii i medycynie
Odkrycia tegorocznych laureatów zapoczątkowały rozwój nowego obszaru badań – tolerancji obwodowej. Otworzyły drogę do innowacyjnych terapii w leczeniu chorób autoimmunologicznych i nowotworów, a także do bardziej skutecznych przeszczepów narządów.
Dziś, zaledwie dwie dekady po ich przełomowych badaniach, wiele terapii opartych na regulacji aktywności komórek Treg znajduje się już w fazie badań klinicznych. Nagroda Nobla 2025 przypomina, że kluczem do zdrowia jest nie tylko siła układu odpornościowego, lecz także jego zdolność do samokontroli.
Oprac. Ewa Kurzyńska
Źródło: Nobelprize.org
Polecamy historie kobiet noblistek: Gerty Cori: pierwsza kobieta z medycznym Noblem