Gruźlica, powodowana przez bakterie z grupy Mycobacterium tuberculosis complex (MTC), pozostaje nadal najczęstszą przyczyną zgonów z powodu chorób zakaźnych na świecie. Prątki gruźlicy rozprzestrzeniają się przede wszystkim drogą kropelkową, ale także przez spożycie surowych produktów mlecznych od bydła zakażonego prątkiem bydlęcym. Choroba atakuje głównie płuca i układ oddechowy. Zakażenia mogą dotyczyć praktycznie wszystkich układów, w tym dróg moczowych, jelit, kości czy układu nerwowego. Nieleczona gruźlica jest nadal często śmiertelna. Choć dysponujemy terapią z użyciem antybiotyków i innych leków przeciwdrobnoustrojowych, to jest ona długotrwała i problemem jest narastająca wielolekooporność prątków.
Szczepionka BCG – historia i potrzeba nowych rozwiązań
Od roku 1921 stosuje się pierwszą – i jak dotąd jedyną – skuteczną szczepionkę przeciw gruźlicy. Opiera się ona na odzjadliwionym szczepie prątka bydlęcego, oznaczonego jako Bacillus Calmette-Guérin (BCG). Jednak wciąż istnieje pilna potrzeba opracowania nowych typów szczepionek przeciwgruźliczych, które pomogłyby powstrzymać zakażenia na całym świecie. Sukces nagrodzonej w roku 2023 Nagrodą Nobla technologii mRNA, która umożliwiła opracowanie i wdrożenie szczepionek przeciwko COVID-19, skłonił badaczy do zastanowienia się, czy tej samej technologii nie można zastosować również w przypadku szczepionek przeciw gruźlicy nowej generacji. Trzeba pamiętać, że gruźlicę wywołują bakterie, a nie wirusy jak SARS-CoV-2. Nie było jasne, czy szczepionki mRNA mogą w tym przypadku zapewniać trwałą ochronę. Wyniki nowego badania australijskich naukowców pokazują, że jednak tak.
Badania nad nową szczepionką mRNA
Badacze z University of Sydney opracowali szczepionkę z nanocząsteczkami lipidowymi (LNP)-mRNA. Nazwana mRNACV2, koduje białko fuzyjne CysVac2 Mycobacterium tuberculosis, które wcześniej wykorzystano w szczepionce podjednostkowej z adiuwantem. Szczepionkę tę podawano domięśniowo samicom myszy jako samodzielną szczepionkę lub jako dawkę przypominającą dla szczepionki BCG. Było to w celu oceny immunogenności i skuteczności konstruktu. Szczepienie mRNACV2 indukowało wysoką częstość występowania wielofunkcyjnych, specyficznych dla użytego antygenu limfocytów T Th1 CD4+ we krwi i płucach, co było związane z szybką rekrutacją zarówno wrodzonych, jak i nabytych komórek odpornościowych do węzłów chłonnych drenujących miejsce immunizacji.
Gruźlica i wyniki badań nad szczepionką mRNA
Szczepienie mRNACV2 zapewniło także znaczącą ochronę płuc u myszy zakażonych doświadczalnie prątkami Mycobacterium tuberculosis, zmniejszając zarówno liczbę bakterii, jak i naciek zapalny w płucach. Co ważne, szczepionka mRNACV2 wzmacniała odpowiedź immunologiczną i długoterminową ochronę, także gdy została zastosowana u myszy zaszczepionych tradycyjną szczepionką BCG. Wyniki te pokazały, że szczepionka mRNA może indukować silną, specyficzną dla patogenu odpowiedź immunologiczną ukierunkowaną na gruźlicę – chorobę, na którą od dawna umykało opracowanie skutecznej szczepionki nowej generacji. Stanowi to poważny postęp w badaniach nad szczepionkami przeciw gruźlicy i stanowi mocne uzasadnienie dla dalszego ich rozwoju klinicznego.
Gruźlica – wyzwania i nadzieje na przyszłość
Oczywiście, trzeba podkreślić, iż są to jedynie wyniki badań przedklinicznych. Ta konkretna szczepionka nie jest jedyną badaną szczepionką mRNA przeciwko gruźlicy. Jednak w obliczu choroby, która zabija ponad milion osób rocznie na całym świecie, opcji zapobiegawczych nigdy nie jest zbyt wiele. W trakcie pandemii COVID-19 szczepionki mRNA spotkały się ze sprzeciwem w wielu kręgach. Często wynikał on z fundamentalnych nieporozumień na temat działania tej technologii. Ponieważ leki i szczepionki oparte na mRNA są obecnie testowane w leczeniu wielu innych chorób, w tym różnych nowotworów, pomaga to wykazać i potwierdzić ich niesamowity potencjał.
Piśmiennictwo:
Lukeman H, Al-Wassiti H, Fabb SA i wsp. An LNP-mRNA vaccine modulates innate cell trafficking and promotes polyfunctional Th1 CD4+ T cell responses to enhance BCG-induced protective immunity against Mycobacterium tuberculosis. EBioMedicine. 2025; 113: 105599. doi: 10.1016/j.ebiom.2025.105599
