Witaminy odgrywają istotną rolę w utrzymaniu zdrowia i wspieraniu odporności, ale pytanie, czy faktycznie chronią przed infekcjami, nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Chociaż niedobory mogą osłabiać funkcjonowanie układu immunologicznego, to nadmiar suplementów również może nieść ryzyko. Coraz więcej dowodów wskazuje, że witaminy są tylko jednym z wielu czynników wpływających na podatność na zakażenia.
Jak witaminy wpływają na układ odpornościowy?
Witaminy biorą udział w wielu procesach biologicznych, które są kluczowe dla odpowiedzi immunologicznej. Wspomagają m.in.:
- produkcję i aktywność przeciwciał,
- funkcjonowanie komórek T i makrofagów,
- tworzenie barier ochronnych skóry i błon śluzowych,
- regulację procesów zapalnych poprzez cytokiny.
Przykładowo:
- witamina A i D pomagają utrzymać szczelność nabłonka, co ogranicza dostęp patogenów do wnętrza organizmu,
- witamina C wpływa na produkcję cytokin i wspomaga funkcje fagocytarne,
- witamina E wzmacnia odpowiedź humoralną poprzez zwiększenie produkcji przeciwciał.
Niektóre witaminy wpływają też pośrednio – modyfikując skład mikrobioty jelitowej, co ma ogromne znaczenie w obronie przed patogenami.
Czy niedobór witamin zwiększa ryzyko infekcji?
Badania wskazują, że niedobory witamin mogą prowadzić do większej podatności na infekcje i cięższego ich przebiegu. Przykłady:
- osoby z niskim poziomem witaminy D częściej przechodzą COVID-19 ciężej,
- dzieci z niedoborem witaminy A są bardziej narażone na ciężką postać odry i biegunki,
- niedobory witamin mogą wpływać na przebieg zakażeń HIV, wirusem HPV czy bakterią Clostridioides difficile.
Problemem jest jednak brak spójności w definicji tego, co oznacza „niewystarczający” poziom witamin. Czym innym jest kliniczny niedobór, a czym innym niewielkie odchylenie od normy. Wciąż nie wiadomo dokładnie, od jakiego poziomu niedobór zaczyna realnie wpływać na odporność.
Czy warto sięgać po suplementy?
W sytuacjach, gdy występuje kliniczny niedobór, suplementacja witaminami może zmniejszyć ryzyko powikłań i poprawić przebieg infekcji. Przykładowo:
- Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca dzieciom z odrą suplementację witaminą A w krajach o niskim statusie socjoekonomicznym. Dzięki temu zmniejsza się ryzyko śmierci.
Jednak badania pokazują, że ten sam schemat suplementacji nie działa tak skutecznie w krajach wysokorozwiniętych. Przykładowo, włoskie badanie na grupie ponad 100 dzieci nie wykazało korzyści z podania witaminy A przy odrze — nie zmieniła się długość hospitalizacji ani liczba powikłań.
Podobnie wygląda sytuacja z witaminą D i COVID-19. Choć niski poziom tej witaminy był związany z cięższym przebiegiem choroby, nie ma jednoznacznych dowodów, że suplementacja zmniejsza ryzyko zakażenia lub jego skutki.
Witamina C jest niekiedy kojarzona z profilaktyką przeziębień, ale skuteczność zależy m.in. od poziomu wyjściowego i intensywności stresu fizycznego (np. u sportowców).
Nadmiar witamin – ryzyko, o którym rzadko się mówi
Chociaż suplementy są ogólnodostępne i reklamowane jako „zdrowe wsparcie”, ich niekontrolowane przyjmowanie może prowadzić do poważnych skutków ubocznych.
Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K) kumulują się w organizmie. Przedawkowanie witaminy A może prowadzić do:
- uszkodzenia wątroby,
- zaburzeń neurologicznych,
- osteoporozy,
- a u dzieci – doletnich zaburzeń wzrostu.
Nawet witaminy rozpuszczalne w wodzie (np. witamina C) mogą w nadmiarze powodować skutki uboczne, jak biegunki, bóle brzucha, a nawet kamica nerkowa.
W ostatnich latach podczas wybuchów epidemii odry niektórzy rodzice podawali dzieciom witaminę A w domowych warunkach, chcąc chronić je przed zakażeniem. Taka praktyka nie tylko nie zapobiega infekcji, ale może prowadzić do toksyczności.
Witaminy to tylko jeden z elementów profilaktyki zdrowotnej
Zbilansowana dieta i odpowiedni poziom witamin to ważne elementy dbałości o odporność. Ale same witaminy nie wystarczą, by ochronić nas przed infekcjami. Skuteczna profilaktyka to również:
- szczepienia ochronne (np. MMR przeciw odrze),
- odpowiednia higiena i wentylacja pomieszczeń,
- monitorowanie zagrożeń epidemiologicznych (np. przez systemy śledzenia w ściekach),
- styl życia (sen, aktywność fizyczna, unikanie stresu).
Witaminy nie zastąpią szczepionek ani odpowiednio funkcjonującego systemu ochrony zdrowia. Nie wskażą nam też, które patogeny aktualnie krążą w środowisku — od tego są narzędzia monitorujące, z których warto korzystać.
Podsumowanie
Witaminy są ważne dla zdrowia i odporności, ale nie są „cudowną tarczą” przeciwko infekcjom. Suplementacja może być pomocna, ale tylko w konkretnych przypadkach i pod kontrolą specjalisty. Najskuteczniejszą bronią w walce z zakażeniami pozostaje kompleksowe podejście: zdrowy tryb życia, szczepienia, czyste powietrze i dobra diagnostyka.
Magdalena Starczak
Źródło: https://scitechdaily.com/can-taking-vitamins-fight-infection-scientists-explain/
